Standbeeld van Corbulo in Voorburg, die net als het standbeeld van Karel de Grote in Nijmegen en dat van St.Willibrord in Utrecht en dat van St.Bonifatius in Dokkum, op de verkeerde plaats staat.
Gnaius Domitius Corbulo was een Romeinse legeraanvoerder en gouverneur, die onder meer optrad in het huidige Nederland en in de Levant (Z-W. Azië).
Traditioneel werd het Kanaal van Corbulo (Latijn: Fossa Corbulonis, ook wel genoemd Gracht van Corbulo of Corbulogracht) omstreeks 50 n.Chr. gegraven in Zuid-Holland en verbond de mondingen van de Maas en de Rijn in de Hollandse delta met elkaar. Delen van het kanaal bleven in gebruik tot ongeveer het jaar 270. Naast het kanaal werd een militaire weg aangelegd, beide maakten deel uit van de Neder-Germaanse limes, en fungeerden in de kustverdediging tegen aanvallen via de Noordzee. Via het kanaal en de weg kon het fort bij de Vicus van Ockenburgh bereikt worden.
Ook in het verleden werd er al getwijfeld over de locatie van de Corbulogracht, zelfs door Jules Bogaers, een van de felste opponenten van Albert Delahaye.
Romeinse wegen in Nederland (ook in België aan de kust!) liggen meer dan een meter (soms zelfs enkele meters) onder het maaiveld. Een kanaal langs die weg heeft dan nog lager gelegen dan de weg.
Boven: Romeinse weg bij Leidsche Rijn; onder: bij De Meern.
De Vliet.
In de 12e eeuw of eerder is de Vliet gegraven als ontwateringskanaal en verbinding tussen de Oude Rijn en de Schie. Korte tijd daarna legde men dwars op de Vliet nóg een kanaal aan, van Voorburg naar Den Haag. Deze Haagse Trekvliet was in 1345 klaar. Op de plaats van de sluis bij Leidschendam lag tot halverwege de 17e eeuw een overtoom. De waterschappen Rijnland en Delfland hadden een verschillend waterpeil. Daarom was de Vliet hier afgedamd en passagiers van trekschuiten moesten overstappen om hun reis te vervolgen. Zware goederen moesten worden overgeladen, waarbij stapelrecht werd geheven. In Welvaart in Wording lezen we het volgende: 'Het is hier niet de plaats om een opsomming te geven van alle dijken en weteringen die in deze eeuwen in Nederland zijn gegraven. Zij vormden vaak een waterweg, zo bijv. de Delf met zijn verlengstuk de Vliet, die de graaf van Holland al omstreeks 1100 bij zijn hof te Delft heeft laten graven' (p.75). Dan moet men wel met erg sterke bewijzen komen om aan te tonen dat de Vliet in 1100 als Romeins Kanaal nog bestond.
Volgens de traditionele opvattingen was de Fossa Corbulonis de voorganger van de Vliet. Dit kanaal werd in 47 na Chr. in opdracht van veldheer Corbulo door het Romeinse leger gegraven en vormde de verbinding tussen de (Oude) Rijn bij Matilo, aan de oostkant van Leiden, en vermoedelijk een vloedkreek van de Maas, namelijk de Gantel, die van Rijswijk naar Naaldwijk liep. Hierdoor was de limes, de noordgrens van het Romeinse rijk, waaraan versterkingen langs de (oude) Rijn lagen, vanaf het Castellum Matilo (Romeins fort bij Leiden) verbonden met de Maas – waar waarschijnlijk een vlootbasis bij Naaldwijk lag. Daardoor kon men de veel gevaarlijker route over zee vermijden.
Deze waterweg volgde gedeeltelijk dezelfde route als de Vliet, maar is daaraan niet identiek. Het kanaal van Corbulo was al geheel verland, toen de Vliet werd gegraven.
Een andere Romeinse kanaalgraver was Corbulo die in 47 na Chr. de Friezen versloeg. Was dat in Noord-Nederland waar toen nog geen Romein geweest was? De Romeinen bereikte Nederland pas rond 40 n.Chr. De forten langs de Rijn zijn pas na het jaar 40 gebouwd, zoals in Valkenburg (40 n.Chr.), Leiden-Roomburg (47 n.Chr), Zwammerdam (rond 50 n.Chr), Utrecht (tussen 40 en 47 n.Chr.). En die 50 forten uit 15 v.Chr. zijn in Nederland of Duitsland nooit gevonden.
De Corbulo- en de Drusus-grachten zijn door verschillende teksten der klassieken geografisch met het Insula Batavorum verbonden. In ons land zijn deze waterwerken tot heden niet teruggevonden, al zijn er diverse pogingen gedaan om tot een aanvaardbare localisatie te komen. Deze werken lagen, evenals het Insula, in Frankrijk!
Tekst uit 47 na Chr. Corbulo bij de Chauci en zijn kanaal.
Toen Corbulo het bevel voerde in Germania, trok hij zijn leger samen en viel hij onder andere de Chauci aan. Waar vandaan vertrok hij met zijn leger? Ik kan dit nergens vinden in de boeken van de traditionalisten. Maar midden in het land van de vijand werd hij door (keizer) Claudius teruggeroepen, daar deze vreesde dat hij met zijn troepen te veel macht zou krijgen. Corbulo wilde zijn leger in staat van paraatheid en geoefendheid houden, en omdat de stammen in vrede leefden (er was dus geen oorlogsdreiging), liet hij zijn soldaten een kanaal graven van de Renus naar de Mosa over een afstand van ongeveer 23 mijlen, met de bedoeling dat de rivieren bij hun terugstroming door de vloed van de Oceaan geen overstromingen zouden veoorzaken. (Bron Cassius Dio, LXI, 30).
De schrijvers leggen een verband tussen de werken of het kanaal van Drusus, in 9 vóór Chr. aangelegd, en het kanaal van Corbulo. Het was een voortzetting of completering van dat van Drusus. Cassius Dio geeft aan de gracht van Corbulo een meer waterstaatkundige betekenis, bedoeld om de vloed van de zee, die in de rivieren een opstuwing en zelfs terugstroming bewerkte, over meerdere rivieren verdeeld werd en derhalve minder vlug een oversfroming zou veroorzaken. Tussen Renus en Mosa behoeft niet letterlijk te worden genomen, daar het waarschijnlijk is dat Corbulo een verbinding heeft gemaakt tussen de Schelde en de Sambre, die tot het stroomgebied van de Maas gerekend kon worden omdat zij al langer met de Maas verbonden was. Feit is in elk geval, dat Corbulo dit werk liet uitvoeren toen hij bij de Chauci was. Als de gracht van Corbulo in Nederland gelegen zou hebben, moet die in Groningen of Noord-Duitsland gelegen hebben, immers daar plaats de traditie de Chauci. De plaatsing van het kanaal van Corbulo in Zuid-Holland en die van Drusus in Gelderland of in Utrecht (er zijn meerdere opties omdat het nooit gevonden is en nog in recente publikaties voorkomt), is al uit oogpunt van chronologie een omissie, zeker omdat zij de aanwezigheid en de werkzaamheid van Corbulo in Nederland veronderstelt wordt vóórdat daar één Romein aanwezig was, om nog te zwijgen van een Romeins leger! Het is een nog grotere onmogelijkheid omdat gepoogd wordt dat kanaal van Corbulo aan te wijzen in een jong landschap, dat 4 tot 6 meter hoger ligt dan de romeinse bodem.
Tom Buijtendorp beschrijft in zijn boek (zie daar) toch enkele opvallende bevindingen ten aanzien van het kanaal van Corbulo. Hij stelt in zijn uitvoerig betoog (hij noemt het liefst 43 keer) de traditionele opvattingen ter discussie. Enkele argumenten van Buijtendorp spreken de bestaande tradities faliekant tegen. De belangrijkste is dat het kanaal van Corbulo tussen Rijn en Maas nooit bestaan kan hebben, zoals het traditioneel wordt voorgesteld.
Hij schrijft daarover het volgende: "Het op de Maas gerichte deel zou droog gestaan hebben als er een directe verbinding was tussen Rijn en Maas. Zowel het maaiveld als de kanaalbodem van de Rijn ligt ruim een meter lager dan de Maas. Vanwege dat verschil in waterniveau was in de middeleeuwen bij Leidschendam -zoals de plaatsnaam aangeeft- een dam gebouwd in de Vliet. Schepen moesten daar een stukje over land worden gesleept, een zogeheten overtoom. Pas later werden sluizen uitgevonden om dit probleem op te lossen".
"Terwijl van het op de Rijn gerichte deel op meer dan tien plekken 'resten' zijn teruggevonden, is dat bij het op de Maas gerichte deel nog niet het geval. Mogelijk is het Maasgerichte deel in de beginperiode drooggevallen en is pas later ergens halverwege een dam aangelegd. Dat moet dan rond 160 zijn gebeurd toen in het stroomgebied van de Maas gelegen Forum Hadriani een insteekhaven kreeg en kennelijk in verbinding met de rivier stond."
Uit deze tekst van Buijtendorp (p.110) kan men enkele verregaande conclusies trekken:
De huidige Vliet is in de middeleeuwen uitgegraven als opvolger van het Kanaal van Corbulo (Buijtendorp, p.96). Wanneer en door wie is dat 'opvolger' bepaald? Vermoedelijk volgt het kanaal van Corbulo het tracé van de Vliet. (Buijtendorp, p.105). Van het op de Maas gerichte deel van het kanaal is nog niets teruggevonden (Buijtendorp, p.110).
Op deze afbeelding de werkelijke plaats van de kanalen van Drusus en Corbulo in Frankrijk. Het is uiteraard een farce de kanalen (het waren er meerdere) van Drusus in Nederland te veronderstellen, aangelegd in een tijd dat er nog geen Romein in Nederland was geweest. Het kanaal van Corbulo was 'een voltooiing' van de kanalen van Drusus. In Frankrijk herinneren zelfs nog enkele plaatsnamen aan deze kanalen, zoals Corbelhem en Drouvin.
Deze kanalen maakte het mogelijk om vanuit de Middellandse zee via Rhône en Saône naar de Schelde en de kust van Het Kanaal te varen. Daarmee kon een gevaarlijke omweg over zee (zoals Tacitus schreef) rond Spanje en de Golf van Biskaje voorkomen worden, toen berucht en nog steeds gevaarlijk.
De visie van Albert Delahaye.
Volgens de traditie zou de gracht van Corbulo -fossa Corbulonis- tussen de Oude Rijn en de Maas gelegen hebben. In 1962 werd ten noordwesten van Leiden een beschoeid kanaal ontdekt. Archeologen stelden na het aantreffen van meer delen van het kanaal vast dat dit het door Tacitus genoemde Kanaal van Corbulo moest (!?) zijn. De ontdekkingen bevestigde het vermoeden dat de Fossa Corbulonis, zij het op enige afstand, de loop van de huidige Vliet volgde.
Het is natuurlijk onvoorstelbaar en daarom onjuist, dat men meent deze gracht teruggevonden te hebben in het huidige landschap en niet enkele meters onder het huidige maaiveld. Immers het zeeniveau, dus ook het niveau in de rivieren en in dit kanaal, lag in de Romeinse tijd enkele meters lager, getuige de ligging van de Brittenburg, de tempel van Domburg en altaren van Colijnsplaat in zee en vondsten van Romeinse relikten en Romeinse wegen in laag Nederland tot zelfs enkele meters onder het maaiveld. Ook de gracht van Corbulo, als die al in Nederland gelegen zou hebben, moet derhalve enkele meters onder het maaiveld worden aangetroffen en kan dus nooit op de huidige locatie gelegen hebben.
Nog in 1946 vermoedde Van Giffen dat met de vondsten in Velsen het Castellum van Corbulo uit 4 n.Chr. gevonden was. Het toont aan hoe de historici de opvattingen verschuiven zoals het hen op dat moment uitkomt.
Het kanaal van Corbulo, in 47 na Chr. gegraven tussen Mosa en Renus, als voortzetting en afronding van de kanalen (meervoud!) van Drusus, wordt beschreven in het land van de Bataven en heeft in Frans-Vlaanderen zijn naam achtergelaten in Corbehem (voorheen Corbelhem), op 5 km zuid van Douai.
De kanalen van Drusus en Corbulo zijn aangelegd om de zuidelijke rivieren (Saône en Rhône) met de westelijke te verbinden. (Bron: Julius Honorius, Cosmographia, 22). Het kanaal van Corbulo was een kanaal van ca.35 km dat Corbulo in 47 na Chr. liet graven om de Romeinse boten de tocht over de Oceaan (via Gibraltar) te besparen. (Tacitus schrijft het volgende over de Gracht van Corbulo (Annales XI,20): Ut tamen miles otium exueret, inter Mosam Rhenumque trium et viginti milium spatio fossam perduxit, qua incerta Oceani vitarentur. Om zijn soldaten bezig te houden, groef hij [Corbulo] een kanaal van 23 mijl tussen de Mosam (wat dit de Maas?) en Rhenum (was dit de Rijn?), om zo de gevaren van de oceaan te vermijden).
De waterwerken, die Drusus en Corbulo lieten uitvoeren, stonden blijkens de teksten in nauw verband met het Eiland van de Bataven. Ze waren niet alleen bedoeld voor de verbetering van het verkeer te water en de militaire defensie, doch zij hadden ook een waterstaatkundige functie, namelijk om de vloeden die de rivieren opstuwden beter te verdelen en een betere afstroming te geven. Franse deskundigen vestigen de laatste tijd meer aandacht op de merkwaardigheden van de Scarpe, die zij, zoal niet geheel dan in elk geval voor een groot deel, als een kunstmatige rivier beschouwen, of minstens sterk bepaald door menselijk ingrijpen.
Er zijn minstens vijftien argumenten die de Nederlandse traditie over de kanalen van Drusus en Corbulo tegenspreken:
- Het argument dat Albert Delahaye hierboven noemt is onmiskenbaar juist. Als de kanalen van Drusus en Corbulo al in Nederland gelegen zouden hebben, moeten ze (a) in verband met elkaar geweest zijn en (b) enkele meters onder het maaiveld worden aangetroffen en kunnen ze dus nooit op de huidige niveau van Vliet of Vecht gelegen hebben. Zie als bewijs voor deze stelling de foto's hierboven en hiernaast (afkomstig uit een artikel van Paul van der Heijden in Archeobrief 2011-1 en van de website www.romeinen.info) van stukken van gevonden Romeinse weg in Vechten, Leidsche Rijn en De Meern. De wegen lagen in de Romeinse tijd uiteraard op het niveau van de woonlaag en niet meters onder de grond. Er zijn nadien dus meters zand en klei op de wegen afgezet vanwege de Transgressies. Wat Van der Heijden met deze foto wil aantonen wordt precies ontkend. De gevonden Romeinse wegen blijken meters onder het maaiveld te liggen. Daarover wordt door de archeologie angstvallig gezwegen, immers het is een volgend bewijs van hun ongelijk en het gelijk van Albert Delahaye.
- Drusus zou in 12 v.Chr. al een kanaal hebben laten graven in een gebied waar nog geen enkele Romein aanwezig was,
- en wel op plaatsen (IJssel of Utrechtse Vecht?) die (ook nadien) buiten het Romeinse Rijk lagen.
- Nu blijkt ook dat de IJssel in die tijd nog niet bestond en
- in de Nederlandse traditie slechts sprake is van een enkel kanaal. Drusus liet meerdere kanalen of liever grachten graven.
- Het kanaal van Corbulo ligt op een totaal andere plaats (vlak achter de kust) en is het geen voortzetting of afronding van de kanalen (meervoud!) van Drusus.
- Zowel de kanalen van Drusus als het kanaal van Corbulo liggen NIET in het land van de Bataven, wat gezien de teksten wel zo zou moeten zijn.
- Hoe men door het kanalen van Drusus of die van Corbulo de zuidelijke rivieren kunt verbinden met de westelijke, is in traditioneel Nederland nog steeds een onbesproken en daarom onopgelost probleem.
- Het kanaal van Corbulo kan nooit bestaan hebben tussen Maas en Rijn, vanwege het niveauverschil tussen beide rivieren. Dat deel van de Maas zou leeggelopen zijn in de Rijn. Tussen beide rivieren zou een sluis nodig zijn geweest of wellicht een 'overtoom'.
- Het kanaal van Corbulo werd gegraven om zijn soldaten bezig te houden (of om luiheid te voorkomen). Blijkbaar was er voor die soldaten hier niets te doen. Er dreigde dus geen enkel gevaar van inlandse of binnendringende stammen, waarmee een aantal traditionele opvattingen weerlegd worden. Een strijd met de Friezen die zich hier zou hebben voorgedaan is daarmee ook in tegenspraak.
- Het kanaal van Corbulo werd aangelegd om de Romeinen een tocht over de Oceaan te besparen. Onder de Oceaan begrepen de Romeinse schrijvers de Atlantisch Oceaan en zeker niet de Noordzee. De gevaren van de Noordzee waar de traditie over spreekt, is zo vlak langs de kust schromelijk overdreven. Het ging om een tocht rond Spanje. Om dat stukje over de Noordzee van Katwijk naar Naaldwijk of naar Hoek van Holland te vermijden, gaat men beslist geen jaren graven.
- Waarom zouden de Romeinen een groot kanaal graven vlak achter de kust, als de Maas en Waal (als tak van de Rijn) elkaar bij Rossum praktisch raken? Of kwam de Waal niet tot Rossum, maar slechts tot Tiel? (Nog een discussiepunt! Lees meer over de Waal).
- Langs het kanaal van Corbulo werd een weg aangelegd. Van die veronderstelde weg is nog niets teruggevonden (Buijtendorp, p.79).
- Direct ten zuiden van het kanaal van Corbulo lag een groot, ondringbaar veengebied (Buijtendorp, p.111). Een waterweg door veengebied betekent veel extra werk en regelmatig onderhoud, als het voor scheepvaart moet worden gebruikt. Door wie werd dat gedaan? Hoe kwamen die werklui ter plaatse? Er lag immers nog geen weg. Hoe lang deed men over de aanleg van dat kanaal, ook al maakte men gebruik van enkele aanwezige waterlopen en geulen? De Arembergergracht tussen Zwartsluis en Belterwijde in Overijssel van slechts 6 km werd tussen 1560 en 1564 gegraven. Daar deed men toen 4 jaar over. Dat zou betekend hebben dat men over de gracht van Corbulo van 35 km ruim 24 jaar gedaan moet hebben. Er waren twee legioenen onder commando van Corbulo ( Legio V Alaudae en Legio XV Primigenia) wat aan aantal van zo'n 10 tot 12 duizend man betekende. Waar verbleven deze manschappen? Forum Hadriani en andere Romeinse castella bestonden nog niet.
- De traditonele opvatting bestaat uit meerdere opties. 1. De Vliet is niet identiek aan het kanaal van Corbulo. 2. Het kanaal van Corbulo verbond Matilo met de Maas, dus niet met de Rijn. 3. Niet de Vliet maar de Gantel, een vloedkreek van de Maas, was het kanaal van Corbulo en verbond Rijswijk met Naaldwijk. Bij Naaldwijk lag vermoedelijk een vlootbasis, waardoor men de gevaarlijke route over zee kon vermijden. Vraag blijft dan hoe men van Naaldwijk naar de monding van de Rijn kwam.
|
Het Kanaal van Corbulo. In de traditionele literatuur heeft het Kanaal van Corbulo steeds een belangrijke plaats ingenomen. Het was een onder leiding van veldheer Corbulo gegraven kanaal tussen Rijn en Maas om de gevaarlijke omweg over zee te vermijden. Bij deze traditionele voorstelling van zaken kunnen enkele opmerkingen geplaatst worden. Het kanaal van Corbulo werd aangelegd tussen Mosa en Renus. Nergens in die tekst staat dat het de Rijn en de Maas waren. Dat is een latere interpretatie van historici. De namen Renus en Mosa zijn waternamen die ook elders voorkomen. Zie bij Renus en bij Mosa. Het kanaal van Corbulo werd aangelegd als voortzetting en voltooiing van de werken van Drusus. Lees meer over Drusus. Als het al in Nederland gelegen zou hebben, zou het of bij de IJssel of bij de Hollandse Vecht gelegen moeten hebben. Immers daar localiseert men de grachten van Drusus (grachten, omdat in de klassieke teksten duidelijk sprake is van een meervoud). Het kanaal van Corbulo werd aangelegd rond 47 n.Chr. toen er nog nauwelijks Romeinen in Nederland waren. Waar haalde men zoveel werkvolk vandaan? Hoelang deed men over het graven van een kanaal van ruim 30 km.? Op deze vragen geeft de traditionele literatuur geen antwoorden. Volgens geschiedenisleraar drs.Lex Lammen lag de Drususdam ergens bij Nijmegen. Maar dat kan ook ergens anders zijn geweest. Dat is nooit helemaal duidelijk geworden omdat er wel vier lezingen zijn over de plaats waar die dam gelegen heeft. (Bron: "Drusus in de Betuwe", Ambo 1989). |
 |
Een verre en gevaarlijke omweg? Het kanaal van Corbulo werd aangelegd om "een verre omweg over zee te vermijden, vanwege de gevaren van de zee". Welke verre gevaarlijke omweg wordt vermeden als je over de Noordzee van Katwijk naar Naaldwijk vaart? Het gaat Volgens de tekst van Tacitus over 'een omweg over de Oceaan'. Bij de klassiek Romeinse schrijvers is de Oceaan de Atlantische Oceaan en zeker niet de Noordzee. Het kanaal Van Corbulo werd gegraven om de gevaren in de Golf van Biscaje te vermijden. Het betrof het vermijden van een 'verre omweg' rondom Spanje en niet een stukje langs de Hollandse kust, waar het doorgaans nauwelijks gevaarlijk is. Welke gevaren vermijd je als je niet vanaf Katwijk naar Naaldwijk over de Noordzee durft te varen, maar wel vanuit Boulogne-sur-Mer naar Brittania vaart? Juist in Het Kanaal kan het behoorlijk spoken, wat ook St.Willibrord heeft mogen ervaren. De normale oversteekplaats naar Brittannia was vanuit Boulogne-sur-Mer in Frans-Vlaanderen, precies waar ook Julius Caesar al overstak en eeuwen na hem ook St.Willibrord. En precies daar stak Hadrianus ook over naar Brittania, schrijft Buitendorp (p.7 en 28), waar de afstand naar Brittannia het kleinst was (p.125). De reis van Hadrianus zou eerst langs de Rijn vanaf Mainz of Keulen (? p.17) gegaan zijn om bij Voorburg ook nog 'even' Foro Adriani te stichten. Vervolgens ging Hadrianus bij Boulogne-sur-Mer Het Kanaal over naar Brittannia. Ziet U deze reis al voor U? Het gaat om een reis van ruim 800 km (over de Rijn en over land). Buijtendorp vermeldt dat de gemiddelde reissnelheid 20 tot 30 km per dag was. De lieden te voet waren bepalend voor de reissnelheid (p.17). Een reis van 800 km betekende een reis van ruim 30 dagen. En vanaf Dover naar de Muur van Hadrianus komt daar nog eens ruim 600 km bij, ofwel nog eens ruim 20 dagen. Hadrianus met zijn gevolg deed over deze enkel reis bij elkaar ruim 50 dagen. En dan moest men ook nog terug! En dat allemaal binnen het 'reisseizoen' in het jaar 122, waarbij hij met zijn gevolg in juni of de eerste helft van juli naar Brittannia overstak (p.18). Veel tijd anders dan voor reizen, zal er niet geweest zijn. Waar past dit in de traditionele opvattingen? Waarom stak Hadrianus niet vanuit Katwijk naar Brittannia of rechtstreeks naar Housesteads (aan de Wall van Hadrianus) over? Om de gevaren over zee te vermijden? |