Het traditionele verhaal.
Vanaf ongeveer het jaar 15 voor Christus komen de Romeinen definitief Houten binnen. In korte tijd veranderde het eenvoudige bestaan in een bloeiende economie. De Romeinen bouwden op een steenworp afstand in het jaar 1 het Romeinse fort Fectio en organiseerden de voedselvoorziening. Houten kreeg daarbij een belangrijke rol en werd hét agrarisch gebied om de honderden militairen te voeden. De bestaande gesloten Elzenbossen verdwenen langzaam en het terrein werd open (bron?).
De huidige gemeente Houten kende uiteindelijk ongeveer 60 Romeinse nederzettingen. De nederzettingen verschenen vooral op de hogere gebieden, zoals op de Houtense, Jutphase en Honswijkse stroomrug (bron?).
Het gebied was doorsneden met oude geulen, die bij hoogwater van de Rijn volliepen. Middelgrote overstromingen waren er rond het jaar 41 en 175. Rond 282 na Chr. was er een zeer grote overstroming.
In Houten treffen we tegenwoordig op veel plaatsen in de grond Romeinse sporen aan. Soms vlak aan of op het oppervlak. Voorbeelden van vondsten zijn munten, aardewerk, wijnvaten, armbanden en spelden. Indrukwekkend is de vondst van een Romeinse grafsteen (Molenzoom, 42 na Christus) en een altaarsteen (Warinenpoort).
Noordgrens
In het jaar 47 na Christus roepen de Romeinen de Rijn uit tot noordgrens van het Romeinse Rijk, nadat er werd besloten om de uitbreiding van het rijk richting Engeland te vervolgen. Alleen tijdens de Bataafse opstand rond 69 na Christus verliezen de Romeinen kort hun macht. Daarna herstellen ze de orde en breekt er een bloeiende periode aan voor de Houtense inwoners.
Stenen gebouwen in Houten
De Romeinen bouwden vanaf het jaar 150 met steen. Op de huidige locatie van de Burgemeester Wallerweg wordt een stenen Romeins gebouw neergezet. Ook op de Tuurdijk en bij de Molenzoom verschijnen stenen gebouwen. Op drie andere locaties wordt stenen bouw vermoed.
Tijdens het begin van de Romeinse tijd is het klimaat goed. De oogsten lukken vaak en de economie floreert. Er komt in de tweede helft van de tweede eeuw zelfs ruimtegebrek in Houten. Archeologen vinden aanwijzingen dat ook de lagere komgronden in gebruik worden genomen. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat in de tweede helft van de Romeinse periode rond de 4000 mensen in het Kromme Rijngebied woonden, waarvan 2000 op het platteland.
Aanvallen
Tussen het jaar 172 en 174 zijn er aanvallen door Germaanse stammen (Chauken) van de andere kant van de Rijn. Maar pas vanaf het jaar 250 dringen deze Frankische stammen steeds vaker en dieper het Romeinse Rijk binnen. De Romeinen verliezen steeds meer macht. Hun prioriteit ligt ook niet echt meer bij de Noordgrens in onze regio. Fectio wordt zwakker en de nederzettingen in Houten krimpen. De bevolking lijkt deels weg te trekken.
In de winter van 274/275 is er een grote aanval en trekken de Romeinen zich terug. De Frankische stammen nemen de leiding over. Het aantal bewoners daalt tot 400. Het huidige Schalkwijk is veranderd in een moeras en bewoning hier verdwijnt.
Herstelpoging
In het jaar 297 keren de Romeinen terug, maar ze zijn minimaal aanwezig. Samen met de Franken proberen ze de Rijn als Noordgrens te handhaven. De Franken krijgen steeds meer invloed, de Romeinen verdwijnen langzaam uit beeld. In 411 is de Romeinse invloed in onze regio verdwenen. Ook de Franken vertrekken naar het zuiden en de regio raakt dunbevolkt.
Van veel gegevens blijkt de bron een ?
Bij de Vikingpoort lag een grote Romeinse nederzetting. Het terrein wordt niet bebouwd.
Houten telde tijdens de Romeinse tijd verschillende nederzettingen. De burgernederzettingen in Houten waren plekken waar de veteranen, vrouwen, vriendinnen en kinderen van de soldaten woonden. Ambachtslieden en kooplui oefenden hun beroep uit. De lokale inwoners maakten kennis met nieuwe technieken en gebruiken, maar ook andere eetgewoonten en religieuze gebruiken. De belangrijkste nederzetting was te vinden bij de Molenzoom. Hier heeft een zwaar stenen gebouw gestaan, vermoedelijk een Romeinse herberg.
Hieronder een onvolledig overzicht van de belangrijkste Romeinse nederzettingen Houten waarbij de gegevens nogal vaag zijn.
De visie van Albert Delahaye.
Over Houten heeft Albert Delahaye zich nooit echt bezig gehouden. Zolang er niets beweerd wordt valt er ook weinig te weerleggen. De Romeinse naam voor Houten blijft onbekend.
Er is nogal wat verwarring over Fectio. Was dit Vechten of toch Houten? Op de Peutingerkaart staat in elk geval nergens Fectio. Daar staan Fletione, soms ook gelezen als Eletione. Deze plaats lag volgens de Peutingerkaart op 12 mijl van Lauri dat Woerden zou zijn en op 45 mijl van Noviomagus dat Nijmegen zou zijn. 12 mijl is 26 km wat dan wel mooi overeenkomt met de werkelijke afstand van Woerden naar Houten van 25 km, maar de afstand van 45 mijl (is 99 km) tussen Houten en Nijmegen komt niet overeen met de werkelijke afstand van 66 km. De hier genoemde huidige afstanden zijn gemeten over hedendaagse wegen, die in de Romeinse tijd zeker nog niet bestonden.