Limes Germanicus = Nederland Noord-Frankrijk.

De Limes Germanicus is een term uit de 4e eeuw (385), toen Nederland al meer dan een eeuw door de Romeinen verlaten was.
Pas in de vierde eeuw komt het woord limes voor als rijksgrens of grensgebied aangetroffen bij Ammianus Marcellinus. Eerder gebruikte men fines imperii als aanduiding voor de Romeinse rijksgrens. De Limes Germanicus was een verdedigingsgrens tegen de invallen van Germaanse volkeren.
Van een dergelijke dreiging is in Nederland nooit sprake geweest.

"Opvallend is ook dat tot nu toe niemand ooit een stamnaam met de Veluwe of de Utrechtse Heuvelrug verbonden heeft", schrijft Van Es (o.c.p.31).
"In het oosten van Nederland woonde geen enkele stam waarvan wij de naam weten", schrijft Byvanck (o.c.p.218), ofwel die voor de Romeinen een dreiging geweest zouden kunnen zijn, want dan had men de naam wel geweten.

Bechert (o.c.p.15) vermeldt dat de rechter Rijnoever tot wel 3 km. onbewoond was.

Alle Germaanse stammen waarmee de Romeinen voortdurend in conflict waren, worden door de traditionele historici ten oosten van de Rijn in Duitsland geplaatst. Hadden de Romeinen dan last van Germaanse stammen buiten hun eigen rijk? Juist in het Duitse deel van de Rijn, met name tegenover de Lippe en de Ruhr, was de grens maar matig bezet met slechts drie castella over een afstand van ruim 128 km.

Er is nooit één enkel bewijs geleverd dat de plaatsen in Nederland waar Romeins gevonden is, overeenkomen met de plaatsen die op de Peutingerkaart worden genoemd.
In geen enkele locatie is een vondst bekend, die tot de betreffende naam zou kunnen leiden.
In Vechten hanteert men de naam FECTIO terwijl er op de Peutingerkaart Fletione staat, wat daarom op een verschrijving wordt gehouden. Zo kun je natuurlijk alles "bewijzen".

De visie van Albert Delahaye.
De Peutingerkaart gaat niet over Nederland. Behalve dat de etymologie van geen van de plaatsen acceptabel is, kloppen de afstanden tussen de plaatsen niet, zijn de vignetten onverklaarbaar en komen de genoemde volkeren boven de Renus niet overeen met de Nederlandse traditie.

De Nederlandse traditie.
De Patavia tussen Renus en Vahalis/Mosa heeft men sinds 1887 op midden Nederland toegepast. Van de aanvankelijke interpretatie met Leiden, Rotterdam, Dordrecht en Nijmegen is slechts Nijmegen overgebleven.

Voor de bovenste weg hanteerde men in Nederland de volgende locaties:
Lugduno was aanvankelijk Leiden. later Katwijk en is nu mogelijk de Brittenburg; vignet van belangrijke legerplaats is onverklaarbaar.
Pretorium Agrippine was aanvankelijk "bij Katwijk", later Arentsburg, momenteel Valkenburg Z-H; het vignet van badplaats is onverklaarbaar. Een castellum is er nooit aangetoond.
Matilone is 'waarschijnlijk' (Van Es) Roomburg (bij Leiden).
Albanianis zou Alphen a/d Rijn zijn, er is echter geen spoor van een castellum gevonden.
Nigropullo was Zwammerdam? Er is geen castellum gevonden, hoogstens de resten van een wachttoren: etymologisch volstrekt onaanvaardbaar),
Lauri is Woerden: etymologisch onaanvaardbaar.
Fletione kan Vechten of Vleuten zijn? Romeins Vechten heette echter FECTIO, waardoor het Fletione van de PK op een schrijffout wordt gehouden.
Levefano was mogelijk Wijk bij Duurstede of Rijswijk? Men heeft er niets van een castellum gevonden: alles is "weggespoeld" door de Rijn.
Carvone is Kesteren of was het ergens bij Hermen? (Carvio ad Molem?) Een Romeins castellum is op beide locaties niet gevonden.
Castra Herculis is een hele lange tijd onvindbaar geweest in Nederland (Van Es). Er is met Castra Herculis heel wat geschoven. Liefst 24 locaties houdt men er op na. Van een CASTRA is overigens op geen van die locaties ooit iets gebleken.
Noviomagus zou Nijmegen zijn, dat niet IN de Betuwe ligt, maar er tegenover.

Voor de onderste weg hanteert men de volgende locaties:
Foro Adriani is Arentsburg in Voorburg. De nederzetting Arentsburg was geen castellum en al evenmin een marktplaats (Forum).
Flenio, Tablis en Caspingio zijn drie volledig onbekende steden ook al zijn er wel een determinaties geopperd, zoals Vlaardingen, Oud-Alblas en Asperen, waar overigens nooit Romeins is gevonden.
Grinnibus: hiervoor heeft men meerdere locaties bedacht, zoals: Kerk-Avezaath, Oss, Hoogeloon, "bij Gorinchem", mogelijk Rhenen of Rossum;
Ad duodecimum (letterlijk: bij de twaalfde steen, een wonderlijke plaatsnaam) is eveneens onvindbaar in Nederland).

Daarnaast hanteert men in Nederland de volgende plaatsen aan de weg tussen Noviomagus en Cor(t)ovallio.
Ceuclum zou Cuijk geweest zijn, al heette Romeins Cuijk Ceudiacum (volgens Bogaers).
Blariaco zou Blerick bij Venlo zijn? Er is niets gevonden dat wijst op een Romeinse nederzetting of een castellum.
Catualium en Feresne zijn twee onbekende plaatsen, waarvoor hetzelfde geldt als voor Blerick: er is niets van een nederzetting of castellum gevonden.
Atua(tu)ca zou Tongeren in België zijn.
Cor(t)ovallio was Heerlen wat geen Limesplaats was, maar een badplaats. Het door de Romeinen gebruikelijke vignet voor een badplaats ontbreekt op de Peutingerkaart bij Cor(t)ovallio.

De Archeologie van het Romeins langs de Rijn.

Paul van der Heijden meent dat archeologisch is aangetoond dat de Romeinse Limes wel degelijk door Nederland liep. Hij verwijst daarvoor naar de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN), die op tientallen plaatsen de (noordelijke) limesweg ook daadwerkelijk aangetoond heeft, inclusief wegdammen, greppels, castella en wachttorens, keurig op de zuidoever van de Rijn, helemaal tot aan de Noordzee bij Katwijk en dat de bewijzen (of zo je wilt, aanwijzingen) zo massaal en overduidelijk zijn, dat elk weldenkend mens tot de conclusie moet komen dat de limesweg inderdaad langs deze zuidoever heeft gelopen, volstrekt in overeenstemming met de Romeinse filosofie en de grondbeginselen van efficiënte logistiek. Slaat men de publicaties en jaargangen van Westerheem er op na dan komt men tot onthutsende bevindingen. Zie: Archeobrief, maart 2008, alsook de website van de Stichting DE LIMES (www.limes.nl), een initiatief om een gezamenlijke aanpak te ontwikkelen voor de Limes (partners: Het Rijk (OC&W), de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland, de gemeenten Nijmegen, Utrecht, Woerden, Arnhem, Millingen aan de Rijn, Wijk bij Duurstede, Katwijk, Leiden, Bodegraven, Houten en de Stadsregio Amhem-Nijmegen).

De jaargangen van Westerheem bevatten een boeiende lijst publicaties (over nederzettingen en gebouwen, glasvondsten, tuinpaden, visweren, schepen, potten en scherven, potten voor zoutwinning, diamanten, kralen en hangers, weteringen, rundvee, dobbelstenen, stempels, munten, waterspuwers, schoeisel, haarnaalden, broches en andere fibulae, munten, klosjes, servies goed, gewichten,... ).
Maar aanwijzingen omtrent Romeinse castella en een Limesweg met 3 vignetten zoals op de Peutinger-kaart (waaronder 1 badhuis) met veel militaire aanwezigheid ontbreekt hier.
Ook op de LIMES website (www.limes.nl) is de inhoud (nog steeds) diep bedroevend. Even een bloemlezing van de duiding bij de belangrijkste limes-locaties:

Lugdunum: De resten van het laatste fort van de Rijnlinie, Lugdunum, liggen tegenwoordig in zee bij Katwijk. Ondanks herhaalde pogingen [...] en diverse aanwijzingen is de exacte ligging dus nog steeds niet vastgesteld. [...] Maar de dubbele halfronde torens zijn een stuk moeilijker te duiden. Deze komen nergens anders in de Romeinse wereld voor. [...] Het is dan ook de vraag of de 'ooggetuigen' het destijds wel goed gezien hebben.

Praetorium Agrippinae (Valkenburg, Katwijk): Langs de Limesweg troffen archeologen overblijfselen van de vicus (kampdorp) aan, met de resten van een wachtpost en een tempeltje.[...] nabijgelegen een mini-castellum van hout en aarde [...] In Valkenburg-Woerd is een stukje van de Limesweg tussen Leiden en de kust opgegraven [...] De weg had erg te lijden onder overstromingen.In 124 n.Chr. moest deze weg daarom zelfs grotendeels worden vervangen en werd ook de route aangepast.

Nigrum Pullum: Bij de Spoorlaan heeft waarschijnlijk een wachtpost gelegen. Want dicht bij het veronderstelde tracé van de Limesweg is een bekerfragment gevonden met een inscriptie van een legioenssoldaat... Woerden: Het fort in Woerden kan worden geïdentificeerd met 'Lauri', dat mag worden gelezen als

Laurium. In de afgelopen 30 jaar zijn in Woerden vele kleine opgravingen gedaan. Toch duurde het tot 1999 voordat archeologen de exacte ligging van het fort konden vaststellen: onder de huidige Petruskerk.

Bodegraven: Een waterloop in het westen beperkte de ruimte om een fort te bouwen. Hieruit valt op te maken dat er in Bodegraven een mini-castellum heeft gelegen. Andere vondsten lijken dat te bevestigen, maai' de locatie is nog niet systematisch onderzocht.

Vechten: [commentaar bij wij-altaar]. Hierdoor weten we de naam van het castellum. Op de Kaart van Peutinger staat de naam Fletione, maar die geldt sindsdien als een verschrijving van Fectione

Rijswijk: Het castellum Levefanum lag op de linkeroever van de Kromme Rijn, bij de afsplitsing met de Lek. De locatie is nu geheel weggespoeld.

Maurik: Hier lag het castellum Mannaricium. De locatie is inmiddels geheel verwoest door de Neder- Rijn. Baggerwerkzaamheden in de omgeving leverden vele Romeinse vondsten op...

Kesteren: De ligging van het castellum 'Carvone' in Kesteren (gemeente Neder-Betuwe) is globaal bekend, maar is nog niet met zekerheid vast te stellen.

Randwijk: Er is een aantal aanwijzingen dat er bij Randwijk-Lexkesveer een castellum heeft gelegen.

Driel: Er zijn aanwijzingen dat de Romeinen in Driel een castellum hebben gebouwd. De resultaten van recent onderzoek naar dit fort zijn nog niet bekend.

Elst: Er werden sporen aangetroffen van twee vierkante tempels met een pannendak en een zuilengalerij rondom.

Arnhem, Meinerswijk: In 1979 is er een kleine opgraving gedaan. Met geluidsonderzoek zijn verschillende stenen muren gevonden [...] In de proefsleuf vonden de archeologen ook terra sigillata en dakpannen. Deze vondsten leverden het bewijs dat Castra Herculis inderdaad in Amhem-Meinerswijk lag.

Loowaard: Het Romeinse castellum in Duiven (Loowaard) is in de loop der tijd geheel verwoest door de Rijn. [...] Het militaire karakter van de vondsten uit baggerwerken is een aanwijzing voor een castellum in de buurt.

Rijnwaarden: Het castellum Carvium, lag op de splitsing van Rijn en Waal. Er is weinig meer van over: de resten van het castellum zijn na de Romeinse tijd weggespoeld.

En let wel: Waar er al concrete sporen van castella gevonden werden betrof het steeds een 'stenen' versie uit een latere tijd (tweede of zelfs derde eeuw) gebouwd bovenop een rond 50 n.Chr. gebouwd houten castellum met wachttoren veelal vergaan in een brandlaag gedateerd rond 69 n.Chr. (of toch ergens in de buurt van die Bataafse opstand) !!!

Ook op de databank met digitale Limes-gerelateerde documenten (http://downloads.limes.nl) is er slechts sprake van een helaas. Daar vindt men slechts publieksfolders, beleidspresentaties, inrichtingsvoorbeelden van de Limes en van parkeergarages, de troffel van een archeoloog, een driedimensionale schets van de Romeinse tempel in Eist, godenpijlers van kunstenaars, Romeinse mijlpalen geplaatst in het kader van het Romeinenjaar,...

Met de beste wil kun je de stelling van de heer Van der Heijden niet bevestigd zien. Elk weldenkend mens moet toch gewoon tot de conclusie komen dat de limesweg toch wel zeer mager onderbouwd is...
Bovendien is de vraag of de in Nederland gedachte limesweg wel dezelfde weg is als de noordelijke Patavia-route van de Peutinger-kaart. Hier blijkt het in elk geval niet uitt! Dat die twee wegen gelijk liepen, daarvoor ontbreken ook de archeologische de bewijzen, wat zelfs prof. Haalebos destijds moest erkennen.

Misschien moet de AWN de mensen van de Stichting DE LIMES maar eens beter informeren dat zij de rest van de wereld eens beter informeren dat de limesweg echt wel langs de zuidoever van de Rijn heeft gelopen... Uit dit overzicht blijkt ook wel dat de 'historische wetenschap' de determinatie van de limes geformuleerd door Albert Delahaye, niet kan ontkennen. Ook kan er best wat meer sympathie opgebracht worden voor anderen dan de 'wetenschappelijke' historici die tenminste een poging doen om problemen aangekaart door Albert Delahaye (zoals bijvoorbeeld de quasi totale afwezigheid van Romeinse wegen op het Belgische grondgebied) zoveel mogelijk in te passen in gangbare theorieën.
De negatieve kritiek van de heer Van der Heijden op deze pogingen is dan ook verre van wetenschappelijk te noemen, net als zijn 'bijdrage' overigens.

Opmerkelijk is dat de Unesco de limes in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland op de werelderfgoedlijst heeft geplaatst. Die van Nederland ontbreekt daarop, juist omdat de archeologie niet genoeg wetenschappelijk gewicht in de schaal kan leggen. Daarom zijn de betrokken gemeenten in Nederland nu volop de zichtbaarheid van hun vermeende Limes aan het (uit-)vergroten tot ongekende proporties, waarbij elke vondst wordt opgeblazen tot een heus castellum. Zie Castellum Houten als voorbeeld. Ook wordt tegenwoordig in het centrum van Utrecht met een 80 centimeter brede strook van gekleurd licht en nevel de plaats van het oude castellum Traiectum aangegeven.... Lees meer over de voordracht bij de Unesco

Hier is slechts sprake van een hoge vermakelijkheidswaarde, wat weinig met wetenschappelijk historisch onderzoek te maken heeft.

Samenvattend kunnen we concluderen:

dat er geen enkele zekerheid gegeven kan worden bij ook maar één locatie. Alle locaties zijn twijfelachtig.

dat geen enkele Nederlandse locatie in de Betuwe ligt.

dat op bijna geen enkele locatie de resten van een castellum zijn aangetroffen. Hoezo Limes Germanicus, verdedigingsgrens tegen de invallen van Germaanse volkeren?

dat van geen enkele locatie een aanvaardbare naamsverklaring is gegeven of is te geven.

op geen enkele locatie is de Romeinse naam zoals die op de Peutingerkaart staat aangetroffen.

dat de onderlinge afstanden tussen de genoemde plaatsen en de totale afstand vaker niet dan wel klopt.

dat veel plaatsen in Nederland waar meer Romeins is gevonden dan de hierboven genoemde ontbreken op de Peutingerkaart, zoals: Velsen, Ermelo, Bodegraven, Utrecht, Houten, Elst, Goedereede, Helinio, Domburg, Aardenburg, Randwijk, Loowaard, Driel, Huissen, Heel, Lottum en Maastricht.

dat de Friezen en Canninefaten, waar toch heel wat dreiging vanuit ging, ontbreken op de kaart. Hoezo Limes Germanicus van Nederland?

dat de Nederlandse opvatting van de Peutingerkaart niet overeenkomt met de gegevens van het Itinerarium Antonini en die van Ptolemeus, die over dezelfde Limes schreven.

dat van de Nederlandse locaties er geen enkele ooit met heldere archeologische of tekstuele feiten bewezen is.
Ook voor andere plaatsen bij Romeinse schrijvers genoemd heeft men in Nederland meerdere opties, ofwel men weet het niet. Vada genoemd in de opstand der Bataven is lange tijd onbekend geweest en zou nu Wageningen zijn of Wadenooijen bij Tiel.
De conclusie kan kort en duidelijk zijn:
de Peutingerkaart gaat niet over Nederland.

Lees het boek "De Ware Kijk Op" en oordeel zelf!

Terug naar de beginpagina.

Naar het overzicht in het kort.