Terug naar de beginpagina. | Naar het overzicht in het kort. |
Lees over onnozele opmerkingen van Van Es. "De Romeinen in Nederland" (1972, herdruk 1981) wordt als een standaardwerk over de Romeinse tijd in ons land beschouwd. Veel andere historici verwijzen in hun literatuuropgave regelmatig naar dit boek. Bij kritische lezing vallen een aantal erg fundamentele en van de traditie afwijkende uitspraken op, die blijkbaar bij veel historici onbekend zijn of angstvallig verzwegen worden. Vooral verwijzingen in de "Noten" (waar andere historici worden geciteerd die de vele twijfels dus ook kennen.) spreken boekdelen. ![]() Feitelijk bevestigt dit boek de visie van Albert Delahaye op een zeer opmerkelijke wijze. De vele mitsen en maren, de voorbehoudens en waarschijnlijkheden, de vragen ten opzichte van de Romeinse periode in de geschiedenis van ons land, kunnen slechts tot de conclusie leiden die Van Es ook zelf trekt met de opmerking: "Romeins Nederland is nimmer de eer van een colonia waardig geacht." Dan vraagt een kritisch lezer zich toch wel af waar "die sterke traditie sinds de Romeinen", zoals Hugenholtz dat eens verwoorde, feitelijk op gebaseerd is geweest? Heeft U problemen met de visie van Albert Delahaye? Lees vooral "De Romeinen in Nederland" van Dr.W.A.van Es! Van Es, de opgraver van Dorestadum, kan nu niet meteen een medestander van Albert Delahaye genoemd worden. Hij schaarde zich eerder als "lid" bij de "Club van Nijmegen", maar geeft Delahaye op veel punten gewoon gelijk. ![]() Uit het Eindhovens Dagblad van 21-8-1981. ![]() W.A.van Es heeft iets in een beerput gevonden.... ![]() |
![]() Willem Albertus van Es (*1934, voormalig directeur van de R.O.B. te Amersfoort) zal de geschiedenis ingaan als de opdelver van Dorestad, dat hij te Wijk bij Duurstede gevonden meende te hebben. In 1978 heeft hij in Spiegel Historiael, speciaalnummer over Dorestad, op blz. 109 toegegeven dat er in Wijk bij Duurstede geen enkel archeologisch bewijs is gevonden voor de determinatie Dorestadum. Na zo'n bekentenis houdt in feite de hele discussie rondom Wijk bij Duurstede op! Binnenskamers heeft dr.W.A. van Es allang toegegeven dat hij met de opgravingen in Wijk bij Duurstede fout zat. Om dit nu ook eens publiekelijk toe te geven, getuigt niet van de juiste wetenschappelijke instelling bij Van Es. Eigen prestige gaat bij hem nog steeds voor op de ware geschiedenis, hoewel hij zich wel aan het bekeren is getuige onderstaand artikel.
In het debat in 1980 in Amsterdam hield Van Es zich op de vlakte en erkende hij dat hij geen historicus was. Prof. Van Es, die Delahaye in zijn laatste publikatie over Dorestad toch het hardst had aangepakt, was de enige die sereen, zakelijk en beheerst reageerde, al moet het iedereen wel zijn opgevallen dat hij in alle talen over Dorestadum zweeg. Hij krijgt in "Holle Boomstammen" (p.25) dan ook welgemeende excuses aangeboden voor die al te felle uitval over de behandeling van de oorkonde van 777. Van Es had Delahaye totaal ontwapend door de bekentenis, dat hij als archeoloog eigenlij k niet thuis hoorde in een historisch forum, waarmee hij impliciet de juistheid van het verwijt van Delahaye erkende en dat zijn historische beschouwingen over Wijk bij Duurstede niet betrouwbaar zijn. Wie zo publiek erkent geen historicus te zijn, en bovendien eraan toevoegt niet te weten waarover Delahaye het heeft, moet zich niet aan historie wagen. Prof. Van Es had het waarschijnlijk helemaal door, toen hij zich zo demonstratief van de historie distancieerde. In eigen bewoordingen van Delahaye komt het op het volgende neer: "Knappen jullie het maar op, historici. Als de man het eens bij het rechte eind heeft, dan hebben jullie, historici, mij ook mooi erin laten vliegen, want ik heb in "Dorestad" op jullie bakens gevaren". In een andere publicatie onder redactie van Willem van Es "Romeinen, Friezen en Franken in het hart van Nederland" (uitgave R.O.B. 1994) lezen we ook opvallende zaken die de traditionele opvattingen tegenspreken, of in elk geval aan het wankelen worden gebracht. In die zin zijn we Van Es erg erkentelijk dat hij in elk geval zijn twijfel uit. Dat kan ook niet anders als je echt als wetenschapper over wil komen. Je kunt nu eenmaal niet hardop staan te liegen, wat hem overigens wel is overkomen ten aanzien van Karolingisch Nijmegen. Voor de RVU-radio verklaarde hij immers dat in Nijmegen wel degelijk archeologisch bewijs is gevonden voor het paleis van Karel de Grote. Het is inmiddels een onsterfelijke, maar pertinente leugen. Je begrijpt niet waardoor Van Es zich heeft laten misleiden. Het radio-opname fragment van de RVU willen we u niet onthouden. Beluister het volgende geluidsfragment: Nijmegen, daar was in... eh. ![]() |
Enkele citaten van dr.W.A. van Es, in zijn boek 'De Romeinen in Nederland' uit 1981, waarin hij openlijk zijn terechte twijfel uit. Deed hij dat nu ook maar eens ten aanzien van 'Dorestad'.
Zijn er sinds 1981 opvallende nieuwe ontdekkingen bijgekomen? Niet echt! Wat hierboven staat is dan ook nog steeds van toepassing! |
Nederlandse plaats | Romeinse plaatsnaam | Wat schrijft Van Es hierover? Teksten in deze kolom zijn letterlijke citaten uit het boek. Commentaren zijn schuingedrukt. | Aanvaardbare locatie? |
Brittenburg | onbekend | Het lijdt geen twijfel dat hier eens een Romeins fort gelegen heeft, thans door de zee verzwolgen. Als dit Castellum het laatste steunpunt van de Romeinse Limes was, is het niet te verklaren dat het niet op de Peutingerkaart staat. | Staat niet op de PK. |
Katwijk? Leiden? | Lugdunum (Batavorum) | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Er is bewoning geweest, maar daarmee houdt de zekerheid op of het wel een Castellum geweest is. Het vignet op de PK. duidt een belangrijke plaats aan. Daarvan is bij opgravingen in Katwijk niets gebleken. Vreemd blijft dat een van de twee hoofdsteden van de bataven in het land van de Caninefaten ligt. Ook dit detail klopt niet in Nederland. | Aanvankelijk werd Lugdunum als Leiden geïdentificeerd, later als Katwijk nu de Brittenburg? Alle locaties liggen niet in de Betuwe. |
Valkenburg en De Woerd | Praetorium Agrippinae | Romeins Castellum is door opgravingen vastgesteld. Echter het Vignet (badplaats met warme bronnen) klopt niet, functie van "Praetorium" al evenmin, en De Woerd is sterk hypothetisch (zie de opmerkingen die hieronder gegeven worden bij de beschrijving van "blz.80-82") | Ligt ook niet in de Betuwe. |
Roomburg | Matilone? | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Er is bewoning geweest, maar daarmee houdt de zekerheid op of het wel een Castellum geweest is. Van Es noemt Matilo of Macilo waarschijnlijk zijnde Roomburg (op grond van een gevonden mijlpaal in Monster? Hoewel hij aangeeft dat dan de afstand op die mijlpaal niet klopt! blz.107) | Erg onzeker of identificatie klopt. Ligt niet in de Betuwe. |
Alphen | Albanianis. | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. De gevonden nederzettingssporen wijzen vrij duidelijk in de richting van een Castellum. | Ligt niet in de Betuwe. |
Zwammerdam | Nigropullo. | Romeins Castellum is door opgravingen vastgesteld. Blijkt het kleinste Castellum van Neder-Germania (ongeveer 500 man) te zijn geweest. | Etymologisch volstrekt onaanvaardbare identificatie. Ligt niet in de Betuwe. |
Bodegraven | Onbekend. | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Er is bewoning geweest, maar daarmee houdt de zekerheid op of het wel een Castellum geweest is. Erosie van een militaire nederzetting is onzeker. | Staat niet op de PK. Ligt niet in de Betuwe. |
Woerden | Lauri? | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Er is bewoning geweest, maar daarmee houdt de zekerheid op of het wel een Castellum geweest is. | Onzeker of de identificatie wel klopt. Ligt niet in de Betuwe. |
De Meern | Onbekend. | Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Er is bewoning geweest, maar daarmee houdt de zekerheid op of het wel een Castellum geweest is. | Staat niet op de PK. Ligt niet in de Betuwe. |
Utrecht | Trajectum | Romeins Castellum is door opgravingen vastgesteld. Resten onder Domplein, waarvan C.W. Vollgraff aantoonde dat de plaats Albiobola heette. Utrecht waar meer Romeins is gevonden dan in andere hier genoemde plaatsen, staat niet op de Peutingerkaart. | Utrecht staat niet op de PK. en ligt evenmin in de Betuwe. |
Vechten | Fletione. | Romeins Castellum is door opgravingen vastgesteld. Vechten was een vooruitgeschoven basis, geen grensvesting. Er was een versterking ter bescherming van de belangrijke haven. Tussen Vechten en Wijk bij Duurstede zijn tot heden geen Romeinse forten aangetroffen. | Welke belangrijke haven is onbekend. Ligt niet in de Betuwe. |
Wijk bij Duurstede | Levefanum? | Tussen Vechten en Wijk bij Duurstede zijn tot heden geen Romeinse forten aangetroffen. Aan de overzijde van de Rijn zijn Romeinse voorwerpen met een militair karakter gevonden, geen Castellum. Wel zijn agrarische nederzettingen gevonden bij Wijk bij Duurstede. | Onzeker of de identificatie wel klopt. Was Wijk bij Duurstede dan toch niet Dorestadum? De overzijde ligt niet in de Betuwe. |
Maurik | Mannaricium? | Er zijn Romeinse voorwerpen met een militair karakter gevonden, geen Castellum. Vermoed wordt dat hier een Castellum in de rivier verdwenen is en wel het Castellum dat de in het Itinerarium Antonini (eind 3e eeuw) overgeleverde naam Mannaricium droeg. Dit vermoeden is dus gebaseerd op enkele baggervondsten uit de Rijn, zoals een bronzen emmer en munten. Ook Van Es twijfelt zelf sterk aan dat bestaan van Mannaricium als hij schrijft op blz. 126: "Het gaat echter te ver om op grond van de vondsten te veronderstellen dat de oostelijke Limes (waar dat Mannaricium lag) werden hersteld." | Staat niet op de PK. |
Kesteren | Carvone? | Er is een Romeinse Castra veronderstelt, op grond van de plaatsnaam, er is nog niets van gevonden. De aanwezigheid van een Castellum blijft een hypothese. De plaatsaanduiding van Bogaers en Rüger klopt niet met de thans beschikbare gegevens. | Onzeker of de identificatie wel klopt. |
Zetten | Onbekend. | Meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. | Staat niet op de PK. |
Randwijk | Onbekend. | Een recente inventarisatie van de vondsten uit het omringende gebied doet een militaire nederzetting (Castellum) veronderstellen. | Staat niet op de PK. |
Driel | Onbekend. | Een recente inventarisatie van de vondsten uit het omringende gebied doet een militaire nederzetting (Castellum) veronderstellen. | Staat niet op de PK. |
Arnhem-Meinerswijk | Castra Herculis? | Er zijn onduidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Het lijdt geen twijfel dat het Castellum (?) dat hier nog opgraafbaar aanwezig is, het lang gezochte Castra Herculis is. Zie bij Huissen. | Erg onzeker of de identificatie wel klopt. |
Huissen | Castra Herculis? | Aanwijzingen voor de aanwezigheid van een Castellum zijn schaars. Er is veronderstelt dat er in Huissen een laat-Romeinse militaire nederzetting gelegen heeft.Tot heden werd Huissen als Castra Herculis opgevat met de nodige onzekerheid. Wordt nu Meinerswijk Castra Herculis? Eerder werd ook Opheusden als mogelijke plaats van een Castellum opgevoerd. Dit geschiedde 'op grond van de vondst van één militair dakpanstempel!' Hetzelfde geldt voor het onlangs in Ommeren gevonden stempel. De onlangs voorgestelde identificatie van Castra Herculis met Druten wordt nog door geen enkele bodemvondst gesteund. | Heel erg onzeker of de identificatie wel klopt. |
Loowaard | Onbekend. | Een recente inventarisatie van de vondsten uit het omringende gebied doet een militaire nederzetting (Castellum) veronderstellen. | Staat niet op de PK. Ligt niet in de Betuwe, maar aan de overzijde van de Rijn. |
Herwen | Carvium? | Er zijn geen opgravingsgegevens, slechts losse baggervondsten, op grond waarvan aangenomen wordt dat Herwen Carvium heette. | Staat niet op de PK. Ligt niet in de Betuwe, maar aan de overzijde van de Rijn. |
Millingen | Onbekend. | Een militaire nederzetting wordt vermoed, maar is nog niet gevonden. | Staat niet op de PK. Ligt niet in de Betuwe. |
Nijmegen | Noviomagus. | Er is een Romeinse Castra door opgravingen vastgesteld. De plaatsnaam Ulpia Noviomagus is echter afkomstig van een gedenksteen gevonden in Zuid-Duitsland. | Nijmegen ligt niet aan de Rijn, noch in de Betuwe. |
Nederlandse plaats | Romeinse plaatsnaam | Wat schrijft Van Es hierover? Teksten in deze kolom zijn letterlijke citaten uit het boek. Commentaren zijn schuingedrukt. | Aanvaardbare locatie? |
Katwijk? Leiden? De Brittenburg? | Lugdunum (Batavorum) | Zie hierboven. | Katwijk ligt niet in de Betuwe. |
Voorburg/ Arentsburg | Foro Adriani | Mogelijk heeft in de nabijheid ooit een militair kamp gelegen - er zijn vrij veel militaire dakpanstempels gevonden - maar zeker is dat niet. Tot voor kort werden de bij Arentsburg gevonden sporen voor de resten van een Castellum gehouden. De zeer gewrongen interpretatie van deze bewoningssporen als afkomstig van een Castellum annex vlootstation, is volkomen onhoudbaar (blz.147-148)! Van Es noemt Forum Hadriani (= Foro Adriani) een nederzetting in het kerngebied van de Cananefaten (blz.230). | Voorburg ligt niet in de Betuwe. |
Vlaardingen?? | Flenio | Onbekend bij Van Es. | Onbekend. |
Onbekend. | Tablis | Onbekend bij Van Es. | Onbekend. |
Rossum??? | Caspingio | Rossum wordt het punt genoemd waar vermoedelijk een weg uit het zuiden aansloot op een west-oostverbinding Nijmegen-Helinium. Twee Romeinse wegen liepen "waarschijnlijk naar" of "vermoedelijk via" Rossum. Er is verondersteld dat er in Rossum een laat-Romeinse militaire nederzetting gelegen heeft (blz.122). Rossum aan de Waal heeft nogal wat laat-Romeinse munten opgeleverd. Dit leidt tot de veronderstelling dat hier in de 4de eeuw nog werd gewoond, maar niet noodzakelijkerwijs tot de conclusie dat die nederzetting een militaire was, laat staan een castellum. En zelfs al lag er een castellum bij Rossum, dan nog is er geen noodzaak aan te nemen dat dit een schakel was in een gesloten keten van forten langs de Waal of de Maas. Van Rossum is het uitsluitend militaire karakter toch eigenlijk niet bewezen (blz.232). | De enige geopperde locatie van een plaats aan de zuidelijke Patavia-weg is omringd met slechts vraagtekens. Ligt niet in de Betuwe, maar ten zuiden van de Waal. |
Rossum??? | Grinnibus | Onbekend bij Van Es. | Onbekend. |
Dodewaard?? Empel?? | Ad Duodecimum | Onbekend bij Van Es. | Onbekend. |
Nijmegen | Noviomagus | Zie boven. | Zie boven. |