Claudius Ptolemeus (ca.87-150).

De visie van Albert Delahaye.
Ten opzichte van Ptolemeus heeft de akademische wereld (niet alleen de Nederlandse, daar het misprijzen algemeen is) een van haar ergste grofheden gepleegd door hem voor “onbetrouwbaar” te verklaren, en wel omdat hij op het punt van de historische geografie van westelijk Europa mededelingen had gedaan, die in flagrante strijd staan met de gangbare opvattingen. Daardoor ontstond de farce, dat de moderne klassici en historici het beter meenden te weten dan de geleerde astronoom en geograaf uit de eerste eeuw. Jazeker! Wanneer men zich eenmaal een zo fundamentele fout als die van Albis, Amisia en Wisurgis eigen heeft gemaakt, men zich niet afvraagt hoe een schrijver uit de eerste eeuw een diametraal tegenovergestelde mening kon hebben, blijft er niets anders over dan die schrijver voor onbetrouwbaar te verklaren. Terloops mag opgemerkt worden, dat ik niets nieuws of ongehoords heb uitgevonden of ontdekt; ik heb slechts Ptolemeus gevolgd, die al in de eerste eeuw de mythen van Nederland weerlegd heeft, lang voordat zij geboren werden. Immers, hij plaatst de Bataven met duidelijke woorden en graden! in het noorden van Frankrijk.

De geografie van Ptolemeus. Ptolemeus geeft een beschrijving van de wereld waarbij hij duidelijk de west-oriëntatie hanteert. Ptolemeus schrijft dat het eerste cijfer de noorderbreedte is, het tweede de minuut, het derde cijfer de westerlengte, het vierde de minuut ervan. Als graden van de lengte noemt hij de getallen 15 t/m 36, voor de breedte de getallen 42 t/m 56. Verder dan de 56e graad, iets boven Boulogne, vermeldt hij niets. Hierbij dient opgelet te worden aangezen hij deze getallen van de breedte niet van west naar oost noemt, zoals in onze tijd gebruikelijk, maar van oost naar west. Hij heeft deze getallen vanaf zijn woonplaats Alexandrië, waar zijn begin ligt en niet in Greenwich zoals nu gebruikelijk. De getallen van de lengte noemt hij vanaf de evenaar naar het noorden

De bewijzen. Als hij Gallia beschrijft plaats hij de Pyreneeën in het westen en niet in het zuiden. Vanuit Alexandrië een begrijpelijke zienswijze. De landstreken en plaatsen die hij noemt moet je dus een kwartslag (niet precies 45 graden, maar nagenoeg 30 graden) draaien om op de juiste plaats te komen. Dan komen de mondingen van de Albis, Amisia en Wisurgis niet in Noord-Duitsland te liggen, maar aan de kust van Het Kanaal (zie aart hieronder). Voor de bewijzen van deze opvatting kunnen enkele plaatsen genoemd worden waarover geen enkele discussie bestaat. In de geografie van Ptolemeus liggen Reims, Parijs en Chartres op dezelfde 'breedtegraad' terwijl Reims oostelijk ligt van Parijs en Chartres westelijk van Parijs. Zijn kaartbeeld dient dus gecorrigeerd te worden.

Claudius Ptolemeus leefde tussen 87 en 150 na Chr. in Alexandrië. Hij was een Grieks astronoom, geograaf, wiskundige en muziektheoreticus. Zijn opvattingen over astronomie, bekend als het "Stelsel van Ptolemeus", hebben tot ver na de middeleeuwen deze wetenschap beheerst, en werden pas door Copernicus weerlegd. Hij is wellicht nog meer bekend geworden door zijn "Cosmographia" (zie kaart hiernaast) of "Geographia", een gids voor het maken van kaarten met een lijst van de geografische lengte en breedte van ca. 350 plaatsen. Aan de hand van dit werk kon men een serie kaarten tekenen van de gehele aan de auteur bekende wereld. In de Renaissance was veel belangstelling voor deze "Geographia"; vóór 1600 werden er 31 Latijnse of Italiaanse edities van gedrukt. Deze uitgaven vormden de eerste atlassen.

Ptolemeus verzamelde zijn gegevens in de eerste helft van de 2e eeuw na Chr. Hij noemt het Eiland van de Bataven niet, omdat hij voornamelijk steden en rivieren opgaf en weinig landschappen, maar hij heeft wel de goedheid gehad om enkele plaatsnamen en enige andere geografische aanwijzingen op te nemen, die men altijd in Nederland probeerde te lokaliseren, en die blijkens andere klassieke schrijvers in of bij het Eiland van de Bataven lagen. Hij gaf een lijst van steden, rivieren en streken, waarachter hij vier getallen liet volgen: de lengtegraad met de minuut, en de breedtegraad met de minuut. Zijn getallen corresponderen uiteraard niet met onze graden, omdat hij uitging van de meridiaan van Alexandrië.

Uit de rekonstruktie van zijn gegevens uitgezet op kaart, blijkt voor iedereen direkt afleesbaar dat Ptolemeus de zogenaamde Nederlandse plaatsen en gegevens in Noord-Frankrijk situeert. Zie de kaart hiernaast. Klik op de kaart voor een kaart met meer details.

Vanzelfsprekend zijn er afwijkingen in de verhoudingen. Levesano ligt ver van de andere plaatsen af, zelfs in zee op een plek waar Ptolemeus geen getallen meer noemt. Ook in andere bekende plaatsen zijn onjuistheden of onderlinge afwijkingen te zien. Die kunnen van hem afkomstig zijn als onjuiste berekening van een mededeling zonder nadere geografische aanduiding. Het is immers niet waarschijnlijk dat hij zijn getallen, zeker niet die van West-Europa, heeft opgesteld aan de hand van eigen metingen. Zij kunnen ook veroorzaakt zijn door slordige afschriften van zijn oorspronkelijke tekst die in het Grieks was. Getallen zijn in afschriften, zeker in het Grieks waar getallen veel op elkaar lijken, de meest kwetsbare bestanddelen. Men moet echter bij voorbaat uitsluiten, dat het toeval zo vals zou hebben gespeeld, dat alle zogenaamde Nederlandse gegevens via kopieerfouten in Noord-Frankrijk terecht zouden zijn gekomen.

• De drie monden van de Renus: wat een geheel nieuw probleem oproept van zodanig belang, dat het in de Ware Kijk Op in een afzonderlijk hoofdstuk wordt behandeld.
• Caput Germaniae is het hoofd of het begin van Germanie, niet het noordelijkste punt, wat de gebruikelijke interpretatie was, maar het zuidelijkste op de grens tussen Gallië en Germanie.
• Trajana Legio of Colonia Trajana: onbekend in Nederland, ofschoon het daar of in de buurt moet hebben gelegen, althans volgens de gangbare opvattingen.
• Lugdunum Batavorum: een voorname plaats van de Bataven, ook op de Peutinger-kaart genoemd, waardoor een ander, los van de kaart staand bewijs wordt gegeven dat deze plaats vlak aan de kust in Noord-Frankrijk lag.
• De mond van de Maas: die nauw verband houdt met de Renus, daar Renus en Mosa meestal in één adem door de klassieke schrijvers worden genoemd.
• Batavodurum: de hoofdstad van de Bataven, onbekend in Nederland. Het feit, dat Ptolemeus deze naast Lugdunum Batavorum noemt, toont aan dat de Bataven twee belangrijke steden hadden, en dat Batavodurum niet vereenzelvigd kan worden met Neomagus, want dit noemt hij afzonderlijk op een andere plaats.
• Neomagus: zo gerangschikt tussen Parijs, Soissons, St. Quentin en andere Franse plaatsen, dat de interpretatie Noyon onontkoombaar is. Er mag tevens op gewezen worden dat Noviomagus reeds in de eerste eeuw verschillende schrijfwijzen had, zodat het geen zin heeft ten gunste van Nijmegen enig argument te bouwen op de schrijfwijze van de naam.
• Navalia: een rivier, bekend uit de opstand van de Bataven, onbekend in Nederland, waar Julius Civilis zich op de vernielde brug onderwierp aan de Romeinen. De vermelding van deze betrekkelijke onbelangrijke rivier getuigt wel van een opmerkelijke aktualiteit, en dat de overgave van de Bataven op die rivier al tot de literatuur behoorde.
• Flevum: een meer of zeebaai, later het Almere genoemd. De schrijver schijnt deze aan te duiden als een plaats, wat niet vreemd is.
• Verschillende van deze gegevens vindt men terug op de Peutinger-kaart uit de 4e eeuw, en precies hetzelfde wordt gezegd door de Geograaf van Ravenna uit de 7e eeuw. De kontinuïteit in de opvattingen staat derhalve tot lang na de Romeinse periode vast. Daarna, toen de oude namen verloren waren gegaan, zijn uiteraard geen veranderingen voorgevallen in de geografie, maar begon men zich te vergissen in het lokaliseren van oude teksten.

Bestel en lees het boek "De Ware Kijk Op" en oordeel zelf.