In Alphen heeft men Romeinse relikten gevonden die duiden op aanwezigheid van militairen. Nergens is een bewijs gevonden dat deze plaats Albanianis geheten zou hebben. Er is zelfs niet eens een bewijs dat er ooit een castellum gelegen heeft.
De naam Albis is afgeleid van de witte kalksteen, die de Romeinen gebruikten als bouwmateriaal, die aan het Kanaal op tal van plaatsen in de flanken van de heuvels zichtbaar is. Denk ook aan de krijtrotsen langs het Kanaal.
Ook de rivier de Albis hoort in deze streek thuis en was zeker niet de Elbe in Noord-Duitsland.
Lees meer over de Peutingerkaart.
Op de website Romeinen.nl lezen we het volgende: Tussen 1998 en 2002 zijn bij vernieuwing van het stadscentrum grote delen van het castellum opgegraven. Het fort is ook bekend van de Peutingerkaart en wordt daar Albaniana genoemd. Het heeft bestaan van ca. 41-270. Door de natte bodem zijn veel houten resten bewaard gebleven. Opvallend is dat het fort van Alphen maar 5 kilometer (moet zijn 6 km) ligt van het volgende fort, Nigrum Pullum in Zwammerdam. Zoals bij alle limesforten zal het te maken hebben met de strategische locatie bij de monding van zijrivieren. In het geval van Alphen gaat het om de Aar.
De visie van Albert Delahaye.
Het enige bewijs van de naam Albanianis is de Peutingerkaart. Echter die kaart is een falsum uit de 16e eeuw.
Albanianis wordt door geen enkele klassieke bron als castellum genoemd. Toch heeft men het er in de Duits-/Nederlandse traditie wel van gemaakt.
Albanianis is Alembon, op 5 km afstand van Hardinghen en op 6 km van Le Mat, wat de juiste afstand is. De naam is er een met lokale kleur, daar hij is afgeleid van de witte (albi-denk aan het Nederlandse woord albino) kalksteen, die hier vanouds gedolven werd als bouwmateriaal, en die in deze streek op tal van plaatsen in de flanken van de heuvels zichtbaar is.
Etymologisch heeft de naam Alphen geen enkele relatie met Albanianis, ook al zijn de eerste 2 letters gelijk. Tussen Albanianis en Alphen zit een historisch hiaat van 10 eeuwen en een naamkundig hiaat van een Romaans naar een Germaans woord. Zonder tussenvormen is er geen etymologie aannemelijk te maken.
De Nederlandse traditie.
In Alphen aan de Rijn zijn fundamenten gevonden die 'waarschijnlijk' als onderbouw voor de muur van een Romeins fort hebben gediend. Verder gestempelde bakstenen, Romeinse munten en scherven aardewerk. Daar heeft de plaats Albanianae gelegen, aldus Byvanck (o.c. p.416-417). Byvanck weet de naam van de plaats al, zonder daarvoor aanwijzingen of bewijzen aan te dragen.
Van Es (o.c. p.100) schrijft daarover: "Er zijn meer of minder duidelijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. De gevonden nederzettingssporen wijzen vrij duidelijk in de richting van een Castellum". Er is dus geen castellum vastgesteld, maar er zou er een geweest kunnen zijn.
Ondanks de vele kleine opgravingen die de afgelopen decennia in het centrum van Alphen hebben plaatsgevonden en er veel militaria die daarbij zijn aangetroffen, zijn we over vorm en omvang van de versterking slecht ingelicht. Een castellum wordt het meest waarschijnlijk geacht, hoewel noch voor de grachten, noch voor de wal of ommurring een onomstotelijk bewijs is geleverd. De oudste vondsten die duiden op Romeinse aanweziheid dateren uit circa 40. Op grond van dakpanstempels wordt aangenomen dat de cohors VI Breucorum voor een onbepaalde periode in Alphen was gestationeerd. het einde van de militaire bezetting wordt voorlopig rond het midden van de 3e eeuw geplaatst.
Zowel ten westen als ten oosten zijn bij opgravingen resten van vici aangesneden. Waarschijnlijk gaat het hier om opslagloodsen van 40 m. lengte. (Bechert, o.c. p.91-92).
Een quote uit Westerheem 2 van april 2014: Het castellum in Alphen aan de Rijn (volgens de traditie Albaniana) is in gebruik geweest van 40 tot circa 270 n.Chr. Uit de laatste periode van het castellum (235-270) is slechts één munt gevonden.
Enkele opmerkingen: