De historische geografie van de lage landen.
Terug naar de beginpagina.
Het Bronnenboek van Nijmegen weerlegt de Karolingische geschiedenis van Nederland.
 Naar het overzicht in het kort.

De Peutingerkaart is een getekende kaart, waarmee niets te bewijzen valt vanwege het grote aantal fouten.


Van de 22 op de Peutingerkaart voorkomende plaatsen is er in Nederland geen enkele met zekerheid geïndentificeerd, noch op archeologische, noch op etymologische gronden, terwijl de hele Romeinse en vroeg-middeleeuwse geschiedenis daaraan is opgehangen. Dat was in 1965 door Albert Delahaye al geconstateerd en er is sindsdien niets aan de traditionele opvattingen veranderd, hoewel alle fouten deze opvattingen tegenspreken.
Neem als voorbeeld de onderste weg door de Patavia, dat de Betuwe zou zijn. De meeste plaatsen tussen Renus en Patabus (dat de Waal zou zijn, bij anderen de Maas?), liggen helemaal niet in de Betuwe. Grinnibus zou Rossum zijn, maar dat ligt zelfs ten zuiden van de Waal. Hier is die kaart volkomen onbetrouwbaar. Of zijn de Nederlandse determinaties onbetrouwbaar? Is het vreemd dat er aan die kaart zoveel getwijfeld wordt en dat er geen enkel bewijs aan te ontlenen is? En dan vallen de 'deskundigen' over Delahaye heen, die ook ernstig twijfelde aan de traditionele opvattingen en meer logische verklaringen zocht, niet op grond van de Peutingerkaart, maar op grond van de klassieke teksten, zoals die van Tacitus!

De Peutingerkaart is een in de 16de eeuw getekende kaart vol schrijffouten, onmogelijke wegen, gemiste en totaal onjuiste afstanden en onbekende plaatsnamen. De opgegeven afstanden op de Peutingerkaart wijken soms meer dan 100% af met de werkelijkheid. Het is een falsum en kan niet als bewijsstuk dienen, voor welke opvatting dan ook.

"De Peutigerkaart moet doorgaan voor een Romeinse wegenkaart, maar is geen kaart, maar een diagram, een sybolische weergave van gevisualiseerde informatie". (Bron: Colin McEvedy).
De kaart zou uit de vierde eeuw stammen, maar is een raadsel. Dat blijkt ondermeer uit dat Pompeii er nog op staat (verdween in 79 onder de as van de Vesuvius) en Constantinopel de naam die Byzantium (momenteel Istanbul) pas in de vierde eeuw kreeg door keizer Constantijn. In die vierde eeuw hadden de Romeinen Nederland reeds verlaten. Zou er dan nog een verlaten gebied op hun wegenkaart hebben gestaan?
Bovendien staan er ook gebieden op de Peutingerkaart, waar de Romeinen nooit geweest zijn, zoals India. Is het wel een Romeinse wegenkaart en is die kaart wel betrouwbaar?

Op de kaart hiernaast links staan enkele Romeinse wegen die in Frankrijk ook vastgesteld zijn als Romeins. Probeer de weg van Bononia naar Cavillonum eens terug te vinden op de Peutingerkaart? Het zal je niet lukken. Klik op de kaart voor een vergroting.

Volg ook eens de weg van Bononia naar Baca Conervio (Bavay) of naar Aug.Suessorum (Soissons): zie kaartje rechts. Het is een slingerende weg, met afstanden met afwijkingen tot wel 106%. Zie hiernaast de kaart van dit deel van Frankrijk. (Klik op de kaart voor een vergroting). Van Bononia (Boulogne-sur-Mer) naar Castello Miniaporum (Cassel) is op de Peutingerkaart 24 mijl (=53 km): de werkelijke afstand tussen beide plaatsen is te voet 69,6 km, een afwijking van 30%.

Met de Peutingerkaart zijn geen harde bewijzen te leveren. De tekenaar(s?) laat/laten overal zien de weg kwijt te zijn. Zelfs wegen, maar ook plaatsen aan die wegen, zelfs rivieren, meren en eilanden in en bij Italië, worden onjuist (ook in volgorde) weergegeven. Met de Peutingerkaart -dat een reiskaart zou zijn- ga je onherroepelijk verdwalen.


Er bestaan meerdere hypothesen over de herkomst van de kaart. Geen enkele van deze hypothesen is ooit met feiten onderbouwd geweest. De enige zekerheid is dat de kaart in 1507 plots 'opduikt' in bezit van Konrad Celtes en de bezitters ervan slechts onheil heeft gebracht. Waar hij de kaart gevonden had (gestolen? uit een boek gescheurd?) is onderhevig aan vele speculaties: het is onbekend. Celtes overleed plots in 1508. Daarna kwam de kaart in 1508 in bezit van Konrad Peutinger, maar hij overleed in 1547 vlak voordat hij de kaart zou gaan uitgeven. Tussen 1547 en 1591 is de kaart kwijt geweest en niet bekend waar de kaart gebleven is. Marcus Welser kwam in 1591 in het bezit van de kaart en wilde deze gaan uitgeven, maar overleed in 1598 toen hij net een deel had gerealiseerd. Abraham Ortelius was voordien door Welser gevraagd een volledige uitgave van de Peutingerkaart te verzorgen, die sindsdien de naam van Peutinger draagt. Een half jaar later had Jan Moretus de klus geklaard en begin 1599 drukte de uitgeverij Plantijn te Antwerpen er 250 exemplaren van, op halve grootte en verdeeld over 8 drukplaten.

Het tweede probleem is dat de Peutingerkaart in eerste instantie bekend stond als een aaneengesloten perkamenten rol. Later kwam men, naar aanleiding van de een tekst in de Annales Colmarienses Minores, waarin geschreven werd “Anno 1265 mappam mundi descripsi in pelles duodecim pergameni”, op 12 losse vellen en het jaartal 1265. Het eerste vel waarop Brittannia en Spanje gestaan zouden hebben, was al meteen kwijt en is nooit teruggevonden.

In Archeologie Magazine nr.5 2024 komt Johan Hendriks tot de conclusie (zie kader hierboven recht) dat de Peutingerkaart geen Romeinse wegenkaart is. De kaart wemelt van de fouten, merkt hij op. Is het wel een Romeinse wegenkaart? Er is volgens Hendriks informatie aan toegevoegd, 'fouten' zijn verbeterd en de kaart is steeds aangevuld. Het toont vooral dat schrijvende en tekenende kopiïsten fouten maken en leert ons dat de informatie op de kaart niet klakkeloos voor waarheid moet worden aangenomen.

De historici gaan nu ook ontdekken dat de Peutingerkaart een falsum is. Hendriks verwijst in zijn artikel naar Michael Rathmann die de kaart uitvoerig bestudeerd heeft. Rathmann komt tot 2 conclusies: ① Is het wel een Romeinse wegenkaart? en ② de kaart wemelt van de fouten en kan niet klakkeloos als waarheid worden aangenomen. Uit de studie van Rathmann blijkt eens te meer dat de Nederlandse (en Duitse!) historici de Peutingerkaart nooit goed bekeken of goed bestudeerd hebben. Zij zijn klakkeloos afgegaan op wat in de 18de en 19de eeuw beweerd werd door Konrad Miller en Franz von Scheyb en enkele anderen, hoewel ze veel van hun opvattingen ook al lang niet meer volgen. Al die fouten zie je toch niet over het hoofd? Dat is ook precies wat in dit hoofdstuk wordt aangetoond: de Peutingerkaart is een falsum. Alle artikelen en boeken - en Wikipedia-teksten- die sindsdien over de Peutingerkaart verschenen zijn, kunnen dus van tafel.

Met de conclusies van Rathman verdwijnt ook de vaderlandse traditie over Romeins Nederland en de Limes, die immers volledig op de Peutingerkaart gebaseerd is geweest en blijkt de visie van Albert Delahaye toch de waarheid te zijn.

Een opvallend detail.
Boven de landstreek “Patavia” van de Peutingerkaart staan enige namen: Chamavi qui et Pranci, Cherustini, Ampsivarii en Hael(usii).
Deze stammen woonden aan de overkant van de Renus en zouden de Germaanse stammen vormen die de Romeinse rijksgrens bedreigden. Echter, de traditionele geschiedenis plaatst deze stammen in Duitsland aan de Eems en nog verder weg aan de Wezer, de Haelusii zelf in Polen. Welke dreiging voor de Rijksgrens ging daar van hen uit?
Albert Delahaye plaats deze stammen in Frankrijk en wel de Chamavi qui et Pranci - de 'Chamaven die ook Franken zijn' in Camphin, de Cherustini - in Cherisy, de Ampsivarii - in Ambrines en Hael(usii) - in Halluin. In Frankrijk woonden ze allemaal boven de Renus, wat de Schelde was, en maken een definitief einde aan elke poging om dit stuk van de kaart nog als Nederlands grondgebied te beschouwen. De opvatting van Delahaye wordt bevestigd door Tacitus, Plinius, Strabo en Ptolemeus die deze stammen ook in Frankrijk plaatsen en wel naast de Morini die aan de kust van Het Kanaal (Chanalaus) woonden.

Het vormt een afdoend bewijs dat de landstreek “Patavia” van de Peutingerkaart niet op Nederland toegepast kan worden. Het is dan aan de historici een plausibele verklaring te geven, waarom deze stammen traditioneel in Duitsland geplaatst worden en niet in Noord-Nederland. Lukt dit niet, dan dient men te erkennen dat de Peutingerkaart zo vals als wat is en op geen enkele manier als bewijs is te gebruiken. Wie van de Patavia nog steeds de Betuwe wil maken verkoopt kletspraat, als we de geliefde uitdrukking van Bogaers ook eens mogen gebruiken.

Neem de via Appia, de belangrijkste en bekendste Romeinse weg als voorbeeld en uitdaging (zie afbeelding hiernaast, maar wordt bedrogen. De pijnbomen en cypressen langs de Via Appia zijn jonge toevoegingen alleen om de weg een eerbiedwaardiger aanzicht te geven. Wie in de stad om zich heen kijkt, wordt keer op keer bedrogen). Daar klopt al heel weinig van op de Peutingerkaart. In de geschreven geschiedenis loopt die weg van Rome naar Brindisi. Zie afbeelding links (klik op de afbeelding voor een vergroting). Volg je deze weg op de Peutingerkaart, dan mis je plaatsen, zijn er andere plaatsen tussengevoegd, mis je afstanden tussen die plaatsen, mis je een getekende weg, terwijl veel genoemde afstanden onjuist zijn en sommige plaatsen nog steeds niet geïdentificeerd of gelocaliseerd zijn, zelfs niet in Italië.
Van Rome naar Brindisi geeft de Peutingerkaart een totale afstand van 328 Romeinse mijl, wat 485 km is, terwijl de hedendaagse afstand toch zo'n 100 km langer is. Zijn de moderne autowegen minder recht? In elk geval beduidend beter dan in de Romeinse tijd. Van Rome naar Benevento geeft de Peutingerkaart een afstand van 173 km, terwijl de huidige afstand 236 km is, een afwijking van toch 27%. Rijden wij tegenwoordig om en niet rechtdoor?


Tussen Gnatie (= Fasano) en Brindisie geeft de Peutingerkaart een afstand van XXI en XXVIII Romeinse mijl, wat 72 km is, terwijl de weg niet getekend is, maar er nog wel Spelunis als tussenstation genoemd wordt. De werkelijke afstand tussen Gnatie en Brindisi is 57 km, een afwijking van 20%.

Literatuur


Afbeelding van de Peutingerkaart van Roma naar Brindisi. Klik op de kaart voor de uitsnede van het hier besproken deel (zie het rode kader).

Bekijk je de wegen tussen Benevento (linksonder op de uitsnede) en Brindisi (rechts boven in de detailkaart), dan worden wegen getekend die dood lopen, terwijl een directe verbinding met Brindisi vanaf Beneventum ontbreekt. Ook tussen Gratie en Brindisi ontbreekt de weg, terwijl en wel afstanden (XXI) en de plaat Spelunis (XXVIII) gegeven worden. De afstand is in de Romeinse tijd 72,5 km, momenteel te voet 59,9 km. Zie de detailkaart. De weg tussen Beneventum en Brindisi zou dan gelopen moeten hebben vanaf Beneventum (XVI) naar Abellino (IX) [sine nomine] (IX) Nares Lvcanas (IX) Acerronia [sine mensura] [sine nomine] [sine mensura] [sine nomine] (XII) Potentia (XV) Anxia (XVIII) Grvmento (XXIV) (mensura aestimata) Tarento (X) Mesochoro (X) Vrbivs (VIII) Scamnvm (XV) Brindisi. Bij elkaar is dat 155 Romeinse mijl ofwel 230 km. In werkelijkheid is deze route ruim 310 km (te voet). Ga je vanaf Venusie (XXXV) en Silutum (XVI), Pilandes (XXIIII), Lucros (XII), Potentia (XV), Anxia (XVIII), Grumento (XXIIII), Tarento (X), Mesochoro (X), Urbius (VIII), Scamnum (XV) naar Brindisi. Tussen haakjes de opgegeven afstanden in Romeinse mijlen. In totaal is deze weg 187 mijl wat 276 km is. In werkelijkheid is deze weg volgens die plaatsen 436 km (gemeten met 'Via MIchelin' over de kortste 'moderne' (auto-)wegen die doorgaans korter zijn dan de Romeinse). De gemiddelde afwijking per traject tussen 2 plaatsen is ruim 30%, met uitschieters tussen -59% en +76%. Konden de Romeinen niet rekenen of rijden wij steeds om?

Als de Romeinen op de hen toch wel bekende wegen en locaties al dergelijke fouten maken, hoe is het dan gesteld met de rest van de kaart? Het was toch een Romeinse wegenkaart?

Van de Peutingerkaart blijft niet meer over dan dat het interessant studieobject is, maar meer ook niet. Er valt in elk geval NIETS mee te bewijzen. Nu dat is vastgesteld, vervalt de hele opvatting over de Romeinse Limes in Nederland, die immers volledig op deze kaart gebaseerd is. Dat wordt nog meer bevestigd met alle aangenomen Romeinse plaatsnamen, waar in Nederland nooit enig bewijs van gevonden is. Er is van geen enkele plaats ter plekke een inscriptie gevonden waarop de betreffende plaatsnaam gevonden is, zelfs van Nijmegen niet. De Romeinse naam van Nijmegen is onbekend! Het Ulpia Noviomagus van Jules Bogaers is een aangenomen opvatting, die nog steeds bewezen moet worden. Echter dat is onnodig werk, het was immers Neumagen.

Feitelijk kunnen we het hele verdere verhaal over de Peutingerkaart hier stoppen.
Immers op de rest van de kaart kom je vergelijkbare fouten en missers tegen. Toch gaan we nog even door, maar dan wel onder de noemer van studieobject! De Nederlandse traditie over de Peutingerkaart roept de nodige vragen op! Deze vragen zijn door de traditionele historici nooit verder onderzocht, laat staan beantwoord. Men blijft vasthouden aan wat ooit in het verleden beweerd werd, zonder die opvattingen eens gedegen te onderzoeken.

De "Peutingerkaart als studieobject"
de "Nederlandse traditie" van de Peutingerkaart
vervolg op de Nederlandse traditie met de bestudering van
de twee wegen door de Batua (was dat de Betuwe?)


Momenteel doet zich een nieuw fenomeen voor. Waar de historici momenteel zwijgen, nemen de VVV's en de TV en Onine cursussen zonder hinder van enig historisch besef de traditionele verhaaltjes over ter wille van de toeristische euro's en de kijkcijfers. De mythen worden weer traditioneel herhaald in kleurige folders en in aansprekende documentaires. Zelfs feiten waarvan de historici de fouten allang hebben erkend, steken weer de kop op. We zien dat in Nijmegen, waar men blijft schermen met Karel de Grote en Nijmegen plots de oudste stad van de Lage Landen (les Pays-Bas is geworden, in Dokkum waar men opeens een Bonifatiusjaar kent, in Wijk bij Duurstede dat op grond van één munt van Noyon steeds Dorestad blijft en met een tentoonstelling over Vikingen in Utrecht, waar nooit een Noorman geweest is. Het publiek wordt opzettelijk bedrogen met fabels en mythen, leuke verhaaltjes ter wille van het toerisme, maar met ware geschiedenis Vervolg van de "Nederlandse traditie" van de PK.heeft het niets te maken.

Meer lezen? Bestel het boek "De Ware Kijk Op" en oordeel zelf.



Lees het boek "De Ware Kijk Op" en oordeel zelf.