Volgens recente opgravingen in Heerlen zijn de oudste Romeinse resten ter plaatse uit 63 n.Chr.
"Het oudste gebouw van Nederland staat in Heerlen. Deze eer komt toe aan het plaatselijke Romeinse badhuis, zo bewijst grondig wetenschappelijk onderzoek. Het is gebouwd tussen 63 en 73 na chr. Daarnaast was de omliggende plaats van het badhuis, Coriovallum, belangrijker dan tot nu toe aangenomen. Deze en vele andere resultaten zijn nu aan het licht gekomen. Een historische mijlpaal, zegt de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed".
Informatie van het Thermenmuseum.
Dat Romeinse Heerlen ooit Coriovallum geheten zou hebben is een onbewezen aanname op grond van de vervalste Peutingerkaart. Nergens is in Heerlen (of omgeving) een bewijs van die naam gevonden.
In het Itinerarum Antonini wordt de plaats Corriovallum aan twee wegen genoemd. Het is Caullery op 14 km. z-o van Kamerijk en op 38 km. van Athies.
Het Romeinse Heerlen wiens Romeinse naam volledig blanco is, blijft dezelfde Romeinse nederzetting van 10-15 ha. waarbij de thermen de belangrijkste archeologische vondst blijkt te zijn. Van een Romeinse legerplaats of militaire wachtpost is geen sprake geweest, meer van een ontspanningsoord met badhuis in de heuvels tussen omringende Romeinse villa's. De traditionele verklaring van de naam Cortovallio als 'versterkte hof' (vergelijk 'court' en 'wal') is op de thermen van Heerlen niet van toepassing, ook al meent men er recent een Romeinse gracht gevonden te hebben. Of diende die zogenaamde gracht voor de afwatering van het grote badcomplex?
Heerlen wordt traditioneel zonder de minste reserve als Coriovallum gedetermineerd, al is deze Romeinse plaats zonder de minste twijfel Caullery bij Avesnes-sur-Helpe (zie PK, Weg 12, 36, 39). Van belang is dat het Itinerarium Antonini de plaats aan twee afzonderlijke wegen beschrijft, waardoor Coriovallum ook door twee onderscheiden bewijzen aan Avesnes-sur-Helpe wordt gekoppeld. Het Romeinse Heerlen, wiens naam nu volledig blanco staat, blijft dezelfde Romeinse nederzetting van 10-15 ha, vooral bekend door haar thermen en de vele pottenbakkerijen in de plaats zelf en in de omgeving. Tussen Maastricht en Heerlen liggen minstens 23 landelijke Romeinse villa’s, waaruit men zou kunnen concluderen dat de stad Heerlen een bepaalde streekfunctie had, waar de rijkdom en de luxe zich concentreerden. Er is dus geen enkele reden om een gehuil aan te slaan, nu de Romeinse naam van de plaats wordt weggenomen. Aan de rest verandert niets.
Op de Peutingerkaart wordt de plaats Cortovallio genoemd, wat dus evenmin Heerlen is. Net zo min als Maastricht niet op die kaart staat, is ook Heerlen niet afgebeeld.
De Nederlandse traditie.
In de Nederlandse traditie is Heerlen het Coriovallum van de Peutingerkaart al staat daar Cortovallio.
Het zou liggen op 16 rom.mijl/leuga (=35 km) van Atuaca (wat als Tongeren gezien wordt) en op 12 rom.mijl/leuga (=26 km) van Iuliaco (wat Julich zou zijn). Maar die afstanden komen niet overeen met de werkelijke afstand. In werkelijkheid is de afstand van Tongeren naar Heerlen 42 km (afwijking van 20%) en van Heerlen naar Julich 32 km (afwijking van 23%), wat voor een route kaart toch te veel is. Berekeningen op www.routenet.nl 'met de fiets'.
Vreemd is dan dat Maastricht dat toch zeker een Romeinse nederzetting was en de plaats was waar men de Maas overstak, niet op de Peutingerkaart staat.
Het was de Joannes Josephus ("Jozef" of "Jos.") Habets (Oirsbeek, 27 november 1829 - Maastricht, 22 juni 1893, priester, archivaris en archeoloog) die in Nederlands-Limburg de eerste was die Coriovallum identificeerde met Romeins Heerlen. Deze 'traditie' bestaat dus niet sinds de Romeinen, maar pas sinds eind 19e eeuw. Zijn identificatie was gebaseerd op de vondst van Romeins en de toepassing van de Peutingerkaart. In Heerlen is echter nooit een Romeins castellum gevonden, alleen een villa met thermen.
Over de etymologie van de Romeinse naam Coriovallum bestaat geen overeenstemming. De uitgang 'vallum' duidt op een gunstig gelegen versterking of legerplaats (Zie 'vallum' op Latijnse Wikipedia). Een andere mogelijkheid is dat 'vallum' is afgeleid van het Latijnse woord 'vallis', dat 'dal' betekent. Corium betekent 'huid' in het Latijn en zou kunnen wijzen op een marktplaats die bekend stond vanwege de handel in huiden of leer, of een plaats met leerlooierijen. Maar van dat laatste is archeologisch nooit iets aangetoond.
Volgens sommige hedendaagse etymologen zou de naam die de afgelopen eeuwen gehanteerd is, het gevolg zijn van een spelfout en is de correcte naam Cortovallum (zoals ook vermeld op de Peutingerkaart). Het zou dan 'versterkte hof' kunnen betekenen en zou in dat geval verwant zijn met Cortoriacum, de Latijnse naam van Kortrijk.
Hoewel de naamgeving van de nederzetting in de eerste plaats wijst op een militaire versterking of wachtpost, geven de tot nu toe gedane vondsten een ander beeld. Deze duiden veeleer op een dorp of stad met een burgerlijk karakter. In het huidige Heerlen zijn in kelders van huizen en op andere terreinen diverse sporen van Romeinse woonhuizen gevonden, waarvan enkele met wandschilderingen en verwarming. Zo werden in 2008 de restanten van een groot stadshuis (domus) gevonden. In de omgeving van Heerlen zijn diverse villae aangetroffen. Ook zijn meer dan veertig pottenbakkersovens opgegraven. De Heerlense Uilestraat dankt zijn naam aan deze vondsten (ölles = potjes). Het heeft dus niets te maken met de vogel uil. Ook hier blijkt de uitspraak belangrijker dan de schrijfwijze. Zeer belangwekkend was de vondst in 1940 van een groot badcomplex van omstreeks het jaar 100 na Christus, het grootste Romeinse bouwwerk in Nederland. Alleen al op het thermenterrein zijn meer dan tienduizend archeologische vondsten gedaan, waaronder bouwfragmenten, glas, aardewerk, munten en sieraden. Vlak bij het badcomplex zijn restanten van verdedigingsgrachten gevonden. Elders in Heerlen zijn grafmonumenten en godenpijlers aangetroffen. Maar niets wijst op een militaire versterking en die staan juist op de Peutingerkaart dat een Romeinse legerkaart was.