Foro Adriani = Arentsburg? Hardinghen

Foro Adriani op de Peutingerkaart wordt doorgaans geassocieerd met keizer Hadrianus. Het zou door deze keizer gesticht zijn.

Wat meteen opvalt is dat zijn naam dan onjuist geschreven wordt en wel zonder -H-. Zou een keizer dat geaccepteerd hebben?
Zijn naam wordt bij de muur van Hadrianus (in Schotland) en de tempel van Hadrianus (in Athene) en de villa Hadriani bij Rome wel met een -H- geschreven.

Zou keizer Hadrinaus het geaccepteerd hebben als zijn naam bij de plaatsnaam onjuist gespeld werd?
De Nederlandse traditie is ook hier gebaseerd op een spelfout.

Jules Bogaers, de universitaire deskundige van Romeins Nederland, stelde in bROB17 in 1967 dat Forum Hadriani van de PK. pas in 162 tot Municipium werd verheven. En toen was Hadrianus al 24 jaar overleden. LET OP: Bogaers noemt de plaats Forum Hadriani, maar dat staat niet op de Peutingerkaart. Daar staat FORO ADRIANA. Met twee afwijkende schrijffouten kun je jezelf toch geen deskundige noemen?
Wat ook opvalt dat dit Foro Adriani geen vignet heeft en zelfs niet eens aan een knik in de weg ligt. Immers de knik heeft betrekking op Flenio. Ofwel Foro Adriani is een onbelangrijke plaats.

Let op: tegenover Foro Adriana aan de rivier de Patabus liggen de Franse plaatsen Cassel en Boulogne.
Hoe betrouwbaar is de Peutingerkaart? (zie daar).

Uit de aanname dat Foro Adriani door Keizer Hadrianus zou zijn gesticht, wordt aangenomen dat de keizer hier persoonlijk is geweest. Het is een klassiek voorbeeld van een deductie uit een deductie.

Op het landgoed Arentsburg bij Voorburg waar de traditie het castellum Foro Adriani veronderstelt, is daarvan nooit iets gevonden!
De opgravingssporen wijzen op een civiele nederzetting, niet op een militaire! Ook van een vlootstation is geen sprake. (zie Van Es, o.c.p.110 en 147-148).
Een forum (=een marktplaats) is in Nederland tot heden nog nooit ontdekt (Van Es, o.c.p.150).
Ergo 1: de naam Foro Adriani heeft geen betrekking op de gevonden sporen bij Arentsburg.
Ergo 2: Foro Adriani lag dus niet in Nederland waar nooit een forum is gevonden.
Ergo 3: de Peutingerkaart heeft geen betrekking op Nederland.

"Wat betreft de aard van de vondsten zou Ockenburg de plaats van Forum Hadriani geweest kunnen zijn", aldus Byvanck (zie daar, o.c.p.427).

Forum Hadriani, Romeinse vestiging in de Nederlanden, gesticht door keizer Hadrianus, 120 n.Chr., waarschijnlijk Veur, dorp aan de Vliet bij Leidschendam. Bron: K.ter Laan, Woordenboek van de Vaderlandse Geschiedenis, Wassenaar 1938-'39. Dat betekent dat in 1939 nog niet de vastsstaande opvatting bestond dat Forum Hadriani Voorburg was. Ter Laan noemt het 'waarschijnlijk'.
Het is dus beslist niet zo dat de Nederlandse opvattingen tot de Romeinse tijd teruggaan, zoals prof.dr. F.Hugenholtz eens wat te gemakkelijk stelde. De traditie gaat hier hoogstens terug tot 1940.

Vondsten in Voorburg.
Bij een tentoonstelling in Museum Swaensteynin 1993 wordt de vonsten uit de bodem van Voorburg getoond. Daarbij schrijft men: Zo wordt de Romeinse periode vertegenwoordigd met een wijnamfoor, een inheems- Romeinse pot, wat terra-sigillata en resten van een dolium. Niet bepaald erg overtuigende vondsten.
Lees ook wat Tom Buitendorp over Forum Hadrianus schrijft.

De visie van Albert Delahaye.
Foro Adriani is Hardinghen, op 8 km zuidoost van Marquise en op 8 km van Leulinghen. De plaats is genoemd naar keizer Hadrianus, die in de jaren 120 en 121 na Chr. vanuit Boulogne een expeditie van grote legeronderdelen, handelaars en werklieden naar Engeland voorbereidde. In Engeland bouwde de keizer de beroemde "Muur van Hadrianus", een soort Chinese Muur tegen de barbaren uit het noorden. Hardinghen ligt op een hoog en uitgestrekt plateau, een plaats bij uitstek geschikt voor een groot legerkamp. Van Hadrianus is bovendien bekend, dat hij het wegennet in deze omgeving in Frankrijk uitbreidde en verbeterde, en dat hij graag zijn naam gaf aan castella of door hem gestichte plaatsen.
De Peutingerkaart geeft overigens geen afstand tussen Lugduno en foro adriani. Alle gespeculeer over de afstand is dus gefantaseer.

Keizer Hadrianus is nooit in Nederland geweest. Arentsburg, een deel van de gemeente Voorburg, dat als Forum Hadriani wordt aangezien, kreeg deze naam pas in de 18e eeuw. toen er Romeinse oudheden werden ontdekt. Ja, zo werkten de Nederlandse archeologen, en zo schermen die van vandaag met een uit de duim gezogen determinatie!
In Arentsburg is dan wel enig Romeins gevonden, echter op geen enkele manier is een inheemse nederzetting aangetoond. Forum Adriani zou de marktplaats genoemd naar keizer Adrianus moeten zijn. Van een marktplaats, een inheemse burgerlijke nederzetting, is archeologisch nooit iets gebleken in Arentsburg. Dat erkent ook J.E.Bogaers als hij schrijft (o.c.p.154): "De naam Forum Hadriani wijst niet op een militaire, maar op een burgerlijke nederzetting. En dat is door bodemonderzoek niet gebleken!" Dat het ‘voor’ uit Voorburg lijkt op het ‘foor’ van Forum is een geval van toeval, maar vormt geen enkel bewijs van het ontstaan van de latere plaatsnaam Voorburg uit de Romeinse naam.

Het is toch niet langer vol te houden dat Keizer Hadrianus zijn expeditie naar Engeland vanuit Nederland zou hebben georganiseerd? Hij stak over met grote legeronderdelen, architecten, handelaars en werklieden. Zijn vloot liet hij klaarmaken bij Boulogne-sur-Mer. Dat was de vaste oversteekplaats 'waar men de overkant ziet' die al sinds Julius Caesar bij de Romeinen bekend was en gebruikt werd.

Het enige bewijs van de aanwezigheid van keizer Hadrianus in Nederland blijkt te bestaan uit de (niet overeenkomende) naam Foro Adriani op de Peutingerkaart. Die -H- wordt meestal maar verzwegen, want dat is toch dezelfde naam? Dus Hans is dezelfde persoon als Ans? Hier zit dus het Euvel dat toch echt iets anders is dan Heuvel.

Opvallend is dan wel dat andere monumenten die aan keizer Hadrianus herinneren, wel met een -H- geschreven worden, zoals de Muur van Hadrianus in Brittannia, de de Tempel van Hadrianus (in Athene) en de Villa Hadriani bij Rome.

Peutingerkaart Gravure Uit: Korte Besgryving van het Lugdunum Batavorum nu Leyden, door Mr. Simon van Leeuwen, Uitgave van Johannes van Gelder, Leyden, 1672. Let speciaal op dat Adriani niet voluit is geschreven en dat de naam Renus is weggelaten. Twijfelde Simon van Leeuwen al aan de traditionele uitleg?

De Nederlandse traditie.

Lees ook het artikel in Archeologie in Nederland nr.4 van dec.2020.

In de jaren 1908 tot 1915 heeft J.H.Holwerda te Arentsburg opgravingen verricht. Hij meende er de Romeinse plaats Praetorium Agrippinae gevonden te hebben. Zijn zienswijze wordt heden door niemand meer gevolgd, maar staat symbolisch voor zijn manier van werken en interpreteren (vanuit de geschiedenis naar de archeologie) en het tot stand komen van de Nederlandse traditionele "zekerheden".

Hoe men het ook bekijkt: de afstand van 12 leuga (= 26 km) klopt niet met de afstand vanaf Lugduno. Neemt men voor Lugduno Leiden (dan is de afstand 14 km) of Katwijk (is 18 km), het komt niet overeen met de aangegeven 12 leuga. Zou het de afstand tot Flenio (onbekend?? Vlaardingen?? Putten?? Crooswijk?? Helenium??) zijn, dan is deze met 22 km ook onjuist.

Forum Hadriani is in de tegenwoordige Nederlandse traditie Arentsburg te Voorburg, waar inderdaad een Romeinse nederzetting gevonden is. Deze nederzetting is in 270 ten onder gegaan. Van Es (o.c., p. 137) is daarover zeer categorisch. Hij komt daar nog eens op terug (o.c.p.156) en noemt in het tweede kwart van de derde eeuw het definitief einde van Arentsburg (o.c. p.261) en sluit uit dat Arentsburg (en ook Nijmegen!!!) in de 4e eeuw nog als stad zouden hebben bestaan. Ergo is het onmogelijk dat Arentsburg als Foro Adriani op een Romeinse wegenkaart (de Peutingerkaart) uit de 4e eeuw zou hebben gestaan. De Romeinen hebben natuurlijk nooit niet-bestaande-plaatsen op hun wegenkaarten vermeld.
Het stadje zou slechts ongeveer 1000 inwoners hebben gehad (Van Es, o.c.p.231). Hoezo economisch of militair een belangrijke plaats die op de Peutingerkaart zou hebben gestaan?

Byvanck meldt dat "behalve de naam van de plaats Forum Hadriana, kunnen wij geen onmiddelijke sporen van zijn (keizer Hadrianus) werkzaamheid in Nederland noemen". (Byvanck, o.c. p. 292). De conclusie dat keizer Hadrianus niet in Nederland is geweest (Delahaye, zie hierboven) is dan ook zeer gerechtvaardigd!
Met zekerheid blijkt uit vondsten dat er te Arentsburg geen Romeinse nederzetting van enige betekenis is geweest vóór 70 na Chr. Forum Hadriani, de naam die men gewoonlijk met de Romeinse nederzetting te Arentsburg in verbinding brengt, kan moeilijk een Romeins fort betekenen, Waarschijnlijk was het een burgerlijke nederzetting. Ondertussen weten wij de plaats van de nederzetting nog niet. Holwerda heeft getracht aan te tonen dat er steeds verband bestaat tussen de verschillende bouwperioden die hij vaststelde en de geschiedenis van de veldtochten in Britannië. Maar deze veronderstelling kan niet juist zijn, wat op volkomen overtuigende wijze is aangetoond. Er kan geen verband bestaan met de veldtochten die door Domitianus in Britannië zijn ondernomen. (Byvanck, o.c.p.424-425).
Een Forum was een plaats waar de bewoners uit de omgeving ter markt plegen te komen, als de hoofdstad, een municipium of een colonia te ver weg liggen. We mogen dus aannemen dat een forum de belangrijkste plaats uit de onmiddelijke omgeving is geweest. (Byvanck, o.c.p. 484).
Het is in de Nederlandse traditie dus ongerijmd dat Arentsburg tegelijkertijd zowel Forum Hadriana als Municipium Aelium Cananefatium (volgens Bogaers) geheten zou hebben.

Bechert (o.c.p.99) vermeldt slechts de vondst van dakpanstempels uit 's Gravenhage en een grote concentratie dakpannen met het stempel van de Nederrijnse vloot uit het kustgebied in Forum Hadriani, halverwege het Corbulo kanaal. "Een compleet vlootstation zal de civitas-hoofdstad van de Cananefaten niet geweest zijn, maar dat in deze plaats toch wel enkele eenheden waren gestationeerd, is toch wel waarschijnlijk".

Van Es (o.c.p.111-112) schrijft over die vloot: "Als vlootbasis komt eerder Roomburg aan het noordelijk uiteinde van de fossa Corbulonis in aanmerking. Het is overigens niet onmogelijk dat de vloot, classis Germanica, ook Arentsburg een steunpunt heeft bezeten". Maar op blz. 117 lezen we: "Zoals gezegd moeten we Arentsburg als vlootstation maar vergeten!"

Het is natuurlijk de grootste onzin dat er ooit Romeinse expedities naar Engeland zouden zijn gehouden vanuit de Nederlandse Betuwe. Deze bewering is onhoudbaar en moet in Nederland maar eens met bewijzen worden aangetoond, want daaraan ontbreekt het volledig. Geen mens zou in die tijd de plek "waar men de overkant kan zien" voorbij gaan om veel noordelijker vanuit de Betuwe die gewaagde overtocht te maken. En dat door de Romeinen, die toch al een afkeer hadden van het varen op open zee en om die reden o.a. het Kanaal van Corbulo gegraven hebben. Waar blijft men in Nederland met de bewering dat dit kanaal gegraven werd om een tocht over de open zee te vermijden, zodat men "binnendoor" van de Rhenus naar de Mosa kon varen. Dit staat ook haaks op de Nederlandse opvatting dat Rijn en Maas "samenstroomden" onder Rossum. Waar enkele historici ook de slag van Caesar tegen de Usipeti en Tencteri plaatsen. Dan zou men op die plaats toch wel van Rijn naar Maas hebben kunnen varen en was het graven van het kanaal van Corbulo toch helemaal niet nodig geweest? Van de Nederlandse "monden van de Rhenus" (??) oversteken naar Engeland in plaats van bij "Camp de César", bij Wissant? De Nederlandse traditie tart elke logica.

In Numaga VI nr.II 1959 p.43 lezen we de manier waarop J.E.Bogaers aan zijn traditie rondom de Mijlpaal van Monster (of Naaldwijk) komt. Van Buchem (de auteur van het betreffende artikel) verwoordt het als volgt: "Een van de grote verrassingen is de nieuwe interpretatie van het opschrift op de vermaarde Romeinse mijlpaal die omstreeks 1500 bij Monster of Naaldwijk gevonden werd. Het opschrift dateert zich zelf en de mijlpaal in het jaar 162 n.C, toen Marcus Aurelius en zijn broer Lucius Verus het Romeinse wereldrijk bestuurden. Zoals dat op een mijlpaal behoort wordt ook hier de afstand opgegeven tussen de plek waar de mijlpaal werd opgericht en een nabij gelegen, min of meer belangrijke plaats. In dit geval geschiedt dit met de letters A.M.A.(E of F).C.M.P.XII. Men mag gevoeglijk aannemen, dat de letter E of F later op de steen is toegevoegd, zodat overblijft: 12 milia passuum, d.i. 12 Romeinse mijlen, A.M.A.C. Reeds menige poging is gedaan om deze laatste vier letters te verklaren en nu is Bogaers op de treffende gedachte gekomen dat bedoeld kan zijn: A Municipio Aelio Canninefatium (vanaf het municipium Aelium der Kanninefaten). Het door Bogaers veronderstelde municipium Aelium zou het op de Tabula Peutingeriana vermelde Forum Hadriani kunnen zijn.
Door de steen vals te verklaren (door de latere toegevoegde letters) wordt door Bogaers dus "bewezen" wat hij graag wil bewijzen.
Let ook op de terechte en juiste constatering "waar de mijlpaal werd opgericht". Echter de plaats waar de mijlpaal werd gevonden hoeft niet overeen te komen met de plaats waar de mijlpaal werd opgericht. En omdat de vindplaats onzeker is, is de plaats van oprichting dat eveneens. Op hoeveel onzekerheid wordt hier een nieuwe mythe opgebouwd?

J. E. Bogaers, Voorburg-Arentsburg: Forum Hadriand in Westerheem 1973, p.38).
Forum Hadriani is, waarsch. 120 of 121, als marktplaats gesticht door Keizer Hadrianus. Deze nederzetting, die wsch. te voren al bestond, was tevens de hoofdplaats, het bestuurscentrum van de Civitas der Cananefates. Volgens de Tabula Peutingeniana ligt het ergens in Zuid-Holland. Bogaers zoekt het op Arentsburg onder Voorburg; de argumenten van Holwerda, om daar Praetorium Agrippinae. te zoeken, zijn bijzonder zwak; ook is het niet bewezen dat het een vlootstation was, een militaire basis dus. Het was in de.eerste plaats een burgerlijke nederzetting, o.a. blijkens in de 17e eeuw gevonden civiele inscripties. Ook in een van de eerste opgravingscampagnes van Holwërda, in 1910, is een fragment gevonden met .. .DEC.MVN...: van een plaats, waarvan men in de resten van de volgende regel nog de naam schijnt te hebben: (Forum Hadri)ANI. Arentsburg is dus te vergelijken met Nijmegen, Ulpia Noviomagus, de hoofdstad van de Civitas Batavorum.

Zie voor de verdere informatie over deze mijlpaal het hoofdstuk over J.E.Bogaers.

De Klassieke onderkant van Voorburg.
In 1984 (16 juni) schreef Tom Buijtendorp in NRC Handelsblad een artikel over Voorburg, dat bij hem Foro Adriana is. Daarbij werd het kaartje hiernaast afgedrukt. Opvallend is dat op dit kaartje de 'Fossa Corbulonis' niet tot Forum Hadriana doorloopt en geen aansluiting heeft naar de Maas (hier Helinium genoemd). Op een snalle kuststrook na bestaat het achterland uit veen, moerasveen, dat weinig toegankelijk was. De Romeinen hebben daar ook geen nederzettingen (Kethel wel?) en castella gebouwd of wegen aangelegd.

Volgens Buijtendorp is Voorburg de oudste stad in Nederland ondanks de onjuiste informatie en niet Nijmegen. Voorburg draagt op de uit 162 na Chr. daterende zuil de titel 'municipium' (stad met stadsrechten). Omdat Nijmegen (het enige andere 'municipium' in Romeins Nederland) zeer waarschijnlijk pas eind tweede of begin derde eeuw stadsrechten kreeg, mag Voorburg zich juridisch gezien de oudste stad van Nederland noemen.