De historische geografie van de lage landen.

Tiel, een verhaal apart. De stad van het sprookje van Flipje!

Tiel mag Albert Delahaye wel dankbaar zijn. Dankzij Delahaye kreeg Tiel volop de belangstelling van de ROB (Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek) en hoefde men geen eigen stadsarcheoloog aan te stellen.

In Westerheem 1 van febr.2013 schrijft Jan-Willem Oudhof een artikel over "Aanzet tot fasering van de handelsnederzetting Tiel". Hij zet de onderzoekgegevens van jarenlang archeologisch onderzoek op een rijtje. Zijn artikel blijkt dus een aanzet te zijn. Enkele opvallende opmerkingen in dit artikel zijn:

Over het ontstaan van de middeleeuwse nederzetting Tiel is weinig bekend en concrete aanwijzingen voor middeleeuwse bewoning eerder dan het midden van de 9e eeuw ontbreken. De eerste historische vermelding van de nederzetting Tiel als 'Dioli' dateert van rond 855. In noot 6 waarnaar verwezen wordt lezen we: Kunzel et.al. 1988, 347. Het gaat om een vermelding bewaard in kopievorm uit de periode 1170-1175. Daarin wordt genoemd: inter Dioli et Maandra (lees: Isandra). Maandra? Isandra? Deze spellingsfout maakt de vermelding verdacht en met een verdachte (of vervalste?) kopie uit 1175 is niets te bewijzen over drie eeuwen eerder. Het gaat overigens bij dit Dioli niet over Tiel, maar over Tilloy-les-Cambrai, wat blijkt uit andere teksten.

Aanwijzingen voor Tiel als een stad met een laat-Merovingische oorsprong (Bekius e.a. 2005, 63) ontbreken (zie ook Mutter 1955).

Ook de datering van (mogelijk) scheepshout uit de 7e en 8e eeuw in de omgeving van de Westluidensestraat is verre van duidelijk.

De eerste resultaten van het archeologische onderzoek in het Dominicuskwartier lijken te bevestigen dat een meerfasig wallichaam met gracht en veel tufsteenresten vermoedelijk in de 10e eeuw kan worden gedateerd.
Op basis van de beschikbare archeologische bronnen komt het beeld naar voren dat de nederzetting Tiel in de tweede helft van de 9e eeuw is ontstaan als primair agrarische nederzetting rond de St. Maartenskerk. Pas aan het einde van de 9e eeuw heeft de nederzetting een handelsfunctie gekregen.
Het hier bedoelde beeld is gebaseerd op de aanwezigheid van een kerk in Tiel. Dan zou Tiel eerder een kerk gehad hebben dan Utrecht? Ook de dateringen van bijv. de oudste havenwerken tussen 890 en 957 is vrij ruim, terwijl de steigers in Utrecht rond het jaar 1000 zijn te dateren. Zou Tiel ook met de havenwerken Utrecht zijn voorgegaan?
Elders schrijft Oudhof : 'de bloei van de handelsnederzetting Tiel moet vanaf het midden van de 10e eeuw gezien worden'. Tweede helft 9e eeuw of midden van de 10e eeuw? Daar zit wel een eeuw tussen!

Goedbeschouwd wordt er veel beweerd in Tiel op grond van onjuiste opvattingen en aannamen. Van Bataven in de Betuwe is nog NOOIT enig bewijs geleverd, slechts aangenomen veronderstellingen.

Reliëfbandamfoor, Badorf, gevonden inTiel, Koornmarkt : 83 cm x 57 cm, datering 950-965. Collectie: Valkhof Museum, Nijmegen, PDB.2008.275. TLKM.96.4.3.46. Foto: R. Rijntjes, RMO.

Tiel als handels en Hanzestad.
Volgens informatie op www.streekmuseumtiel.nl was Tiel zo'n duizend jaar geleden een groot handelscentrum. Rond het jaar 1000 beschikte Tiel over zijn eigen muntgeld. In die tijd werd er intensief handel gedreven met Noord-Europa. Dat de stad een belangrijk handelscentrum vormde blijkt uit het feit dat de Tielse munten tot in de Baltische staten zijn teruggevonden. Veel schepen voeren onder Tielse vlag en verkregen daardoor de nodige tolvrijheden. Aan het einde van de 12e eeuw was de rol van Tiel als belangrijke handelsstad uitgespeeld. Hier lopen ware geschiedenis en mythe door elkaar. Een groot handelscentrum is Tiel nooit geweest.

Tiel wordt, wat de oudste geschiedenis betreft, verward met het Tiela, Tile, Tillice, Thile, Thilia, Thiale, Thilen, Thiele of Tilques, genoemd in verschillende oorkonden. Het veelvuldig voorkomen van vergelijkbare plaatsnamen moet de historicus al opmerkzaam maken. In welke gevallen is sprake van het Nederlandse Tiel in de Betuwe?

Het Sigeberti Chronicon verhaalt in het jaar 453, dat de Hunnen op zekere dag naar een haven van Gallië kwamen, die "Tiela" wordt genoemd, vanwaar zij naar Keulen trokken. In verband met Keulen ligt de interpretatie van het Nederlandse Tiel wel voor de hand, ofschoon deze stad moeilijk als een haven van Gallië opgevat kan worden. Het genoemde Colonia bleek ook niet Keulen te zijn, maar was Coulogne in Frans-Vlaanderen, dat in Gallië ligt.

Gemakkelijker is de volgende interpretatie van Tiel recht te zetten. In het jaar 972 schonk keizer Otto II aan zijn bruid Theophanu als huwelijksgift de keizerlijke goederen: "Imperatorias quoquo curtes nostras propriae maiestate dignas: Bochbarde, Tiela, Herivurde, Nordhuse ". Uit geen enkel historisch gegeven blijkt, dat Tiel een koninklijk domein is geweest; met de curtis Tiela kan het Nederlandse Tiel niet bedoeld zijn. Door middel van een andere oorkonde kan deze interpretatie afdoende als onjuist worden aangetoond.

In het jaar 1000 gaf keizer Otto III aan de kerk van Aken de curtis Tiele in het graafschap van Unruh, in de gouw Teisterbant: "curtes Tiele et Nerestein". De curtis Tiele was reeds in het jaar 997 of 998, na het overlijden van de keizerin, aan de kerk van Aken geschonken; deze schenking werd in het jaar 1000 hernieuwd of bevestigd. Historicus Van Spaen bracht deze schenking in verband met het Gelderse Tiel. Uit het cartularium van de kerk van Aken blijkt dat het rijksleen Tile of Tillice bij Herstal is bedoeld en dat onder Nerestein "Herstein sive Herstal" verstaan moet worden. De "curtis" Tiele was dus in geen geval het Nederlandse Tiel.

Niet alleen is het verhaal van Flipje een sprookje, ook het verhaal van het "historische" Tiel is een fabel.
Aanwijzingen voor Tiel als een stad met een laat Merovingische oorsprong (Bekius et al. 2005, 63) ontbreken (zie ook Mutter 1955). Ook de datering van (mogelijk) scheepshout uit de 7de en 8ste eeuw in de omgeving van de Westluidensestraat is verre van duidelijk. Over het ontstaan van de middeleeuwse nederzetting Tiel is weinig bekend, maar concrete aanwijzingen voor bewoning eerder dan het midden van de 9de eeuw ontbreken in ieder geval. De eerste historische vermelding van de nederzetting Tiel als "Dioli" dateert van rond 855. Volgens Kunzel (1988, 347) gaat het om een vermelding bewaard in kopievorm uit de periode 1170-1175. De vraag is dus of dit Diole wel Tiel was, of was het Tilques (ook Thilia genoemd) in Frankrijk? Zie verder de linker kolom.

Van verschillende eilanden in de Oceaan kwamen zeerovers met een grote menigte van schepen aangevaren en joegen met grote snelheid de rivier Meriwido (Merwede) op, en kwamen tot aan de poort van Tyla (Tiel). Bron: Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, MGS, IV, p. 704; H dF , X, p. 138.

Deze tekst van Alpertus Mettensis uit 1006 wordt altijd op Tiel toegepast, waar de historici van deze zeerovers steevast Vikingen maken. Maar van Vikingen is hier geen enkele sprake. Het waren 'pirates' zoals Alpertus schrijft. Van welke eilanden zij kwamen wordt door de historici maar in het midden gelaten.
Deze zin veronderstelt twee zaken: dat Tiel in 1006 al bestond en dat het geplunderd werd door Vikingen. Van een plundering door de Vikingen of Noormannen is in Tiel nooit iets gebleken of archeologisch aangetoond. Zie hieronder de opmerking van de ROB. uit 1995.
De toepassing van deze tekst op Tiel wil nog niet zeggen dat alle teksten over Tilia, Thilia, Thiele, Tilensis Theole of Diole over Tiel gaan, al wordt het wel vaak en te gemakkelijk beweerd. Uit de context blijkt dan maar al te vaak dat het over Tilques of Tilia in Frans-Vlaanderen gaat. Zo had de vaak aangehaalde koning Zwentibold niets te vertellen in het middenrijk, waar Tiel en Dorestad toe behoorden. Het is onderdeel van de klassieke grondfout in de historische geografie.

Hoe het zit met de etymologie tussen Diole en Tiel wordt nergens vermeld. De naam Diolindum (op de Peutingerkaart) geeft aan dat het een Romaanse naam is. Het Diolindum van de PK was de plaats Cahors in Zuid-Frankrijk (departement Lot), ook voorkomend onder de naam Divona Cadurcum.
D.P.Blok en M.Gysseling vermelden Diole wel in 855, maar als kopie uit 1170 (Lorsch editie Glöckner no.111). Het is in hun lexicon en toponymisch woordenboek ook de enige verwijzing bij Tiel naar een plaatsnaam met een -D-, de rest van de verwijzingen is met een -T-. Blok vermeldt nog 'Tiel 850-865, mogelijk 855 cop. 1170-1175: inter Dioli et Maandra (lees: Isandra) (Code Lauresh). Over Theole vermeldt Blok nog: 'Theole (889) ligging onbekend, in het westen van Nederland, misschien identiek met Tiel (Gelderland) 889 cop. 2e helft 9e e.: in loco Theole mansam I (DAm 57; Koch, OBHZ I 21'. Blok verklaart Maandra hier als een leesfout van Isandra. Waar dat Isandra dan ligt of welke plaats dat is, vind je zowel bij Blok als bij Gysseling niet. Volgens Delahaye is Maandra de plaats Manin (Pas-de-Calais), op 19 km west van Atrecht, waar een Residenc les Tilleuls bestaat. Hieruit blijkt duidelijk dat er weinig zeker is dat de naam Diole betrekking zou hebben op Tiel.

De visie van Albert Delahaye.
Tilia, Thilia, Thiele, Tilensis of Diole komt in meerdere teksten voor. Het is zeker niet altijd Tiel en ook niet altijd dezelfde plaats.
Een tekst uit 1075 luidt als volgt: Daarna voerde de beroemde hertog Godfried (met de Bult, van Neder-Lotharingen) het leger aan; hij droeg zijn vaders hart maar was hem in lichaam niet gelijk. Hij stond aan het hoofd van de afdelingen van jongelingen, in de oorlog bedreven, die de noordelijke steden Thilen en Nimagum bewonen, aan de uiterste grenzen van het rijk, waar steeds de oorlogen woeden en de aarde verzadigd is van vijandelijk bloed.
De traditionele historici zoals prof.Leupen, maken daar Tiel en Nijmegen van. Doch dat waren niet Tiel en Nijmegen maar Tilques en Noyon. Immers in Nijmegen is van een stad in 1075 niets bekend. En Godfried van Lotharingen had geen enkele bemoeienis met Nederland. Lagen Tiel en Nijmegen in de uiterste grenzen van het rijk, waar steeds de oorlogen woede en de aarde verzadigd was met vijandelijk bloed? Deze tekst is op geen enkele manier met Tiel en Nijmegen in verband te brengen; hij maakt onmiskenbaar een toespeling op de huurlingen van Picardië, die vanaf de Bataven tot ver in de moderne tijd de vechtersbazen van oorlogen gevormd hebben. De Romeinen maakten al dankbaar gebruik van de Bataven, nog voordat er ook maar één Romeins in Nederland was geweest. De Bataven vormden zelfs een lijfwacht van verschillende keizers. Het gaat ook duidelijk over Frans-Vlaanderen waar zich door de eeuwen heen, zelfs tot in W.O. 2 en vooral in W.O.1 de meest bloedige veldslagen hebben voorgedaan. Ook de alom bekende 'slag bij Nieuwpoort' vond precies hier plaats. Het was ook hier dat in 1566 de Beeldenstorm begon. En verder terug was het ook hier dat Karel de Grote steeds optrok tegen de Saksen en 4500 gevangen genomen Saksen liet vermoorden. En ook precies in deze streek heeft zich 'de Opstand van de Bataven' voorgedaan en niet in de Nederlandse Betuwe. Ook Julius Caesar trok door dit gebied voor zijn overtocht naar Brittannia en vermoordde hier het volk van de Eburonen, die naast de Menapii woonden. Het was ook precies hier waar de Varusslag plaats vond en wel in Thiembronne en helemaal niet in midden-Duitsland waar in 9 na Chr. nog geen enkele Romein was geweest. De Romeinen bereikten Keulen en Xanten pas tussen 40 en 50 na Chr. Hoe kwamen ze dan in 9 n.Chr. ruim 200 km verder (is 8 dagreizen) in midden-Duitsland?
Thiele, waar koning Zwentibold in 896 de immuniteit van Tournehem bevestigde, is Tilques op 5 km ten noordwesten van St.-Omaars. Het genoemde Diole/Dioli (Lorsch 964) is Tilloy-les-Cambrai, op 2 km noord-west van Kamerijk, of kan ook Tilloy-les-Hermaville zijn, op 16 km noord-west van Atrecht. Tiele, dat verschijnt in een oorkonde van Utrecht uit ca.950 en daar een nieuwe stad wordt genoemd, is de Nederlandse plaats Tiel, die helemaal niet identiek is met het Tilia van Tournehem.

Alpertis Mettensis wordt door de traditionele historici in Tiel geplaatst waar hij -als monnik- zijn 'Diversitate Temporum' geschreven zou hebben. Probleem is echter dat van een klooster in de 11de eeuw in Tiel nooit een spoor gevonden is. Het genoemde Tylia was dan ook niet Tiel.

Was in de periode 900 - 950 nog sprake van enkele losse steigers op de Tol-Zuid, in de fase 950-1050 komt de ontwikkeling naar kadewerken op gang. Op basis van dendrochronologische dateringen is duidelijk dat tussen 983 en 1014 zowel op de Tol-Noord (zie afbeelding hierboven) als op de Tol-Zuid kadewerken zijn aangelegd.

Wat weten we uit andere teksten en archeologische bevindingen?

Op het industrieterrein Medel ontdekten archeologen een groot heiligdom van 4000 jaar oud die in het teken stond van de zon (juni 2023). Het heiligdom bestond uit meerdere aarden heuvels, zie gefotoshopte impressie op de foto rechts. Het heiligdom moet een belangrijke plek zijn geweest. Mensen hielden er bijzondere dagen in het jaar bij, voerden er rituelen uit en begroeven er hun doden. Archeologisch Nederland stond perplex en was euforisch over wat werd genoemd de 'Stonehenge' van Nederland. Wat leren we uit deze vondst, afgezien van enkele aangenomen opvattingen over rituelen e.d.?

Boven deze prehistorische grafheuvel werd niets gevonden uit de Romeinse tijd en ook niets 'Bataafs'.
Er werd ook niets gevonden uit de Merovingische of Karolingische tijd dat er immers boven had moeten zitten.
De oriëntatie van de openingen waren op de opkomst en ondergang van de zon gericht, dus oost-west. Deze oriëntatie die overal ter wereld voorkomt, bestond dus al vele eeuwen voor het begin van de jaartelling. Ook graven in het oude Egypte waren op het oosten gericht. Oost-west georiënteerde begravingen bewijzen dus niets over de Christelijkheid van de bevolking, wat in archeologisch Nederland feitelijk de standaard opvatting is.

Tielse grond geeft Vikingvondst prijs (AD. 5 jan.2015)
In afgevoerde grond vanuit Tiel zijn vondsten gedaan die de Dreumelse archeoloog Nils Kerkhoven als een Vikingschat kwalificeert. In het betreffende artikel wordt de handelsrelatie met Deventer en Dorestad weer eens opgevoerd om het betoog te onderbouwen. "Stomtoevallig kwam een deel van de grond vlakbij het huis van Kerkhoven in Dreumel terecht. Het was het eerste transport van de afgegraven grond afkomstig uit Tiel".

Commentaar:
Uit het hele verhaal blijkt het om een danig verstoorde 'opgraving' te gaan, voor archeologische interpretaties dan ook volkomen ombruikbaar. Juist het belangrijkste, de vondstomstandigheden, zijn niet meer te achterhalen. Niet alleen de vondst, maar juist de locatie van de vondst, de laag waarin het relict zich bevond, zijn belangrijk voor archeologisch onderzoek. Hier is slechts sprake van een verstoorde vondst waaraan geen enkele archeologisch datering gegeven kan worden. Sieraden uit verstoorde grond, kunnen ook eeuwen later pas daarin terecht zijn gekomen.
Archeologisch zijn over deze vondst nog wel enkele discussie te voeren, voordat ze aan Vikingen gekoppeld kunnen worden. Zo blijkt de vondst uit de eerste toplaag van de afgraving afkomstig te zijn. Deze kan dus ook vrij recent pas in de grond geraakt te zijn.
Overigens is van een Vikingaanval op Tiel ook nooit sprake geweest. Daarvoor ontbreekt elk bewijs. In de tekst van Alpertus Mettensis uit 1006 die hiervoor wel eens wordt opgevoerd, is geen sprake van Vikingen, maar van 'pirates'. En pirates of rovers kan op iedereen betrekking hebben.
Zonder gedegen wetenschappelijk onderzoek is de conclusie van Kerkhoven erg voorbarig.

Bij dit hele verhaal van Kerkoven mag niet vergeten worden wat er tot dusverre over archeologische vondsten in Tiel bekend is. We wijzen daarbij op de opgravingen in Tiel aan de Koornmarkt, te Tiel-Dominicuskwartier en Tiel-Passewaaij, te vinden elders op deze website o.a. in het hoofdstuk 'Archeologie', .

Een Bataafse gemeenschap te Tiel-Passewaaij.
In een mooi uitgegeven boek *), waarmee men natuurlijk een bepaalde overtuiging wil etaleren, wordt het traditionele verhaal van de Bataven in de Betuwe geschetst aan de hand van veel kleurrijk fotomateriaal. Maar prikt men daar doorheen en leest men wat er werkelijk gevonden is in de Betuwe, dan is dit niet in overeenstemming met de geschreven bronnen. Het boek heeft een hoog veronderstellingen gehalte, waarmee we de archeologische vondsten niet willen ontkennen, wel de interpretaties ervan.

Het boek voert in de titel dan wel de term "Bataafs" waarmee het gebruikelijke vooringenomen standpunt wordt geëtaleerd, maar een definitie van wat nu Bataafs is ontbreekt. Er wordt geen enkel bewijs geleverd dat de Bataven onmiskenbaar in Nederland thuishoren. De ene veronderstelling wordt bewezen met een andere veronderstelling. Hier is dus slechts sprake van cirkelredeneringen.

Een volk dat enkele eeuwen in staat bleek om hele cohorten legionairs en ruiters aan het Romeinse leger te leveren (tot wel 40.000 man), kan men onmogelijk associeren met de enkele gevonden boerderijtjes en graven. Daar is meer voor nodig. Men heeft het over 366 graven over een periode van ca.60 tot 260 n.Chr. Dat is nog géén twee per jaar! Echter, de grafvondsten kan men niet Bataafs noemen, maar waren typisch Romeins. Nu wil men aan de plaatselijke bevolking wel Romeinse kenmerken toeschrijven, maar daarmee waren deze legionairs nog geen Bataven. Zelfs de ruim 1000 nederzettingen die men gevonden meent te hebben (p.37) in het 'Bataafs gebied' in de Betuwe, leveren over een periode van vele eeuwen slechts een minimale bewoning op. Ook de schrijvers noemen bij aantal "niet waarschijnlijk in de midden-Romeinse tijd". Het grote probleem blijkt de archeologische herkenbaarheid te zijn, aangezien veel vondstmateriaal moeilijk te dateren blijkt. Je kunt je dus afvragen over welke zekerheden gaat het dan? Het gaat meer op 'giswerk' lijken dan op wetenschap. Het merendeel bestaat uit slechts 3 tot 4 gelijktijdige boerderijen (p.38), grotere nederzettingen lijken uitzondering.
Bovendien waren er al Bataafse soldaten in het Romeinse leger voordat er één Romein in Nederland was geweest en dienden zij nog steeds in het Romeinse leger nadat de Romeinen rond 250 n. Chr. ons land allang verlaten hadden. Het vraagt teveel voorstellingsvermogen om ervan uit te gaan dat de Bataven geheel vrijwillig in het Romeinse leger dienden. Zeker gezien hun opstand in de jaren 69 en 70 waarin zij het de Romeinen gedurende 2 jaren knap lastig hebben gemaakt. Woonden zij in de Betuwe, dan was het Bataafse volk binnen 2 dagen volledig onder de voet gelopen door één enkel Romeins legioen.

Ondanks de vele opgravingverslagen roept dit boek weer de nodige traditionele vragen op. Allereerst ontbreekt de definitie van "wat men onder Bataafs" verstaat. Waaraan herkent men dat? Wat is "een Bataafse gemeenschap" als men aangeeft dat de bewoners voor de auteurs strikt anoniem (ofwel onbekend) blijven (p.18)? Hoe weet men dan dat het hier om Bataven gaat en niet om Romeinse legionairs? Waar komt overigens die grote bevolkingsgroep vandaan, wat de Bataven toch waren, als men het heeft over "enkele verspreide boerderijen" (p.18) en een grafveld dat ruim 200 jaar in gebruik is geweest en slechts 366 graven zijn vastgesteld? Dat is minder dan 2 doden per jaar, waarbij het volgens de auteurs nog zou gaan om over een centrale begraafplaats van verschillende kleine nederzettingen. Over welke bevolkingsomvang gaat het dan?
Opvallend is verder dat de in dit boek vermelde inscripties van Bataven allemaal zijn gevonden buiten de Betuwe, tot ver in het buitenland. Met vondsten uit het buitenland bewijs je dus niets ten gunste van de Betuwe.
Opmerkelijk is bovendien dat de schrijvers in dit boek de traditie van de continuïteit van Nijmegen tegenspreken. Op p.18 lezen we: "De verwoesting en opgave van de hoofdplaats te Nijmegen/Noviomagus alsook van belangrijke heiligdommen op het platteland (Elst, Empel, Kessel) doen vermoeden dat de institutionele infrastructuur van de civitates Batavorum de crisis van de 3e eeuw niet heeft overleefd". Al is het maar een 'vermoeden', het kan niet beide waar zijn.
Enkele citaten uit dit boek:

Het rivierengebied was een kwetsbaar en voor bewoners dus risicovol landschap, voor de aanleg van aaneengesloten dijken vanaf de 14e eeuw.

....mag aangenomen worden dat zij Latijns spraken, Romeinse namen droegen en vanaf het einde van de 1e eeuw Romeins burgerrecht hadden.

Commentaar: Lieft 3 onbewezen aannames in één zin, die allen onjuist zijn. Dat de Bataven Latijn gesproken zouden hebben is gebaseerd op de vondst van bronzen zegeldoosjes in vermeend Bataafs (?) gebied. De algemene opvatting is dat deze doosjes dienden om teksten of brieven in te bewaren. Hier is duidelijk sprake van enkele cirkelredeneringen en onjuist opvattingen. Wie zegt dat dit zegeldoosjes van een Bataaf waren? Wie zegt dat er brieven in bewaard werden? En wie zegt dat deze brieven in het Latijn waren geschreven? Zouden die bronzen zegeldoosjes ook niet gewoon als kostbaar kleinnood in bezit van wie dan ook gekomen zijn? Als iemand een Chinese vaas bezit, spreekt die eigenaar dan Chinees? Wie bewijst nu eens dat de Betuwe het woongebied van de Bataven was? Dat is immers een nog steeds niet bewezen opvatting.

Over deze nederzettingen van de Bataafse elite is archeologisch nog weinig bekend. Op het platteland mogen zij geassocieerd worden met de weinige echte villa's die we kennen, doch deze zijn nog geen van alle onderzocht! (p.15).
Commentaar: Hier worden weer 3 veronderstellingen geponeerd (1.Bataafse? 2 elite? 3. mogen geassocieerd worden met? ), terwijl er geen onderzoek naar is geweest. Is dit wetenschap of vooropgezet bedrog?

*) Een Bataafse gemeenschap in de wereld van het Romeinse rijk. Opgravingen te Tiel-Passewaaij. Matrijs Utrecht, 2007. Redactie Nico Roymans, Ton Derks en Stijn Heeren.

In Westerheem 2001 (p.46) wordt duidelijk dat er een probleem is ten aanzien van de locatie van de Bataven in de Betuwe. Over de Bataafse nederzetting in Tiel schrijft men: "Toch wil het maar niet lukken om de Bataven als specifieke bewonersgroep te duiden". Ofwel: de Bataven blijven onvindbaar in de Betuwe (en in de rest van Nederland).

Michiel Hegener vermeldt in zijn boek 'Op het spoor van Romeinen en Bataven' dat Bataven en Betuwe een rechtstreeks verband hebben en dat de Romeinen spraken van Batavieren (p.59). In Passewaaij bij Tiel zou een complete Bataafse nederzetting zijn opgegraven. Zie bij Tiel/Passewaaij. We citeren "niet zo afwijkend" en "daarvan is niks te zien" (p.59).

In 1995 heeft de ROB. een archeologisch onderzoek uitgevoerd aan de Koornmarkt te Tiel. Uit dat onderzoek citeren we het volgende:
"Volgens het historisch verhaal werd de nederzetting in ieder geval één keer door de Noormannen verwoest, namelijk in 1006. De nederzetting werd leeggeplunderd en platgebrand. Het is opmerkelijk dat van deze gebeurtenis geen sporen zijn teruggevonden", aldus de ROB.
In dit geval handelt het bericht uit 1006 van Alpertus Mettensis over Tiel, maar niet over de Noormannen, dat heeft de mythe er van gemaakt. De laatste inval van de Noormannen (en die invallen horen dus allemaal in Noord-Frankrijk/Vlaanderen thuis: zie Noormannen) dateert van 925. Daarna wordt er niets meer van hen vernomen. Elke nieuwe inval, ook als het die van 'gewone' zeerovers betrof, werden nadien in verband gebracht met die eerdere Noormannen, doorgaans Vikingen genoemd al was dat een totaal andere bevolkingsgroep. Overigens is het oude Tilia (ook Thiele geheten), verscheidene malen in verband met Noviomagus en de Batua genoemd en was de plaats Tilques op 5 km. noord-west van St.Omaars (Frankrijk). De Nederlandse plaats Tiel, dat voor het eerst verschijnt in een oorkonde van Utrecht uit 950 en daar als nieuwe stad Tiele wordt genoemd, is dus niet identiek met het Thiele bij St.Omaars. Ook hier betreft het weer een, eenvoudig te weerleggen, doublure.

Laat u daarom niet het hoofd op hol brengen door lieden als J. van Renswoude en D. Habermehl, die naar aanleiding van de Archeologische opgravingen te Tiel-Dominicuskwartier de volgende zin op papier durven te zetten: "In de Ottoonse Tijd (900-1050), de bloeiperiode van Tiel, waren op deze plek ook de grafelijke burcht en de koningspalts gesitueerd." Het zal vast wel weer subsidie hebben opgeleverd, maar dat dergelijke duimzuigerij in de beroepsgroep geen protesten uitlokt is voor een leek onbegrijpelijk. Waarschijnlijk laten alle archeologen zich er wel eens toe verleiden en durven ze er daarom niets van te zeggen.

Het in dit knipsel (fase 1) genoemde Dioli in een tekst van Lorsch (964) was niet Tiel, maar is Tilloy-les-Cambrai, op 2 km noord-west van Kamerijk, of Tilloy-les-Hermaville, op 16 km noord-west van Atrecht. Het Thiale in een tekst van koning Zwentibold uit 896 over een bevestiging van de St.Maartenskerk van Trajectum rechten en vrijdommen te Dorestad, en de uitbreiding daarvan tot Daventria en Thiale en andere plaatsen, is ook niet Tiel, maar moet met grote zekerheid geïdentificeerd worden als Tilques. Deze plaats komt in de bronnen voor als Tilla, Tilleke, Tileka, welke vormen in het Frans tot Tilques (ka=ques) evolueerde.
In de bisschoppelijke oorkonden uit 1028 en 1050 wordt Tiel niet genoemd, dus zo belangrijk was deze plaats ook weer niet. Het hierin wel genoemde Thrile wordt algemeen (maar onbewezen) opgevat als Driel.

Al met al lijkt het gerechtvaardigd om het logeerpartijtje van een keizerlijk echtpaar in de Palts van Tiel en ook de grafelijke burcht aldaar naar de inmiddels overvolle archiefkast van historische fabels te verhuizen. (Bron: Theophanu in Tiel? SEMafoor 3, 2015).

Lees het boek "De Ware Kijk Op" voor de klassieke teksten en oordeel zelf!

Terug naar de beginpagina.

Het Bronnenboek van Nijmegen weerlegt de Karolingische geschiedenis van Nederland.

Naar het overzicht in het kort.