De Annales Regni Francorum zijn nu voor het eerst in een complete Nederlandse vertaling beschikbaar. De Latijnse tekst is door het 'Collectief Carolus' onder redactie van Chris Engeler vertaald. Het 'Collectief Carolus' bestaat uit Pieter Bloemers, Nico de Glas (†), Kees Meiling, Bert Osnabrug, René van Royen, Aad Schulten, Louk Vencken, Gerard van der Waa, Piet Zegers en Chris Engeler.
De Annales beschrijven de jaren 741 tot en met 829: zowel de aanloop naar de heerschappij van Karel de Grote als ook de opvolging in 814 door zijn zoon Lodewijk de Vrome komt aan bod. Het is de periode waarin uitbreiding en bestendiging van machtsposities, van de daarmee gepaard gaande gebiedsvergroting door strijd, inlijving en oorlogen, en veel onderhandelingen met vertegnwoordigers van andere machthebbers centraal staan en tot in detail beschreven worden.
Is Einhard nu wel of niet de auteur?
Deze Annales worden vaak aan Einhard toegeschreven, maar daarover bestaat geen enkele zekerheid. Als schrijver en aanwezige aan het hof van Karel de Grote weet hij teveel dingen niet, tenminste hij beschrijft ze niet, terwijl ze wel van belang zijn. Tegenwoordig bestaat er toch wel enige consensus, dat er drie verschillende auteurs te herkennen zijn die anoniem blijven. Helaas blijft Chris Engeler in het vijfde en laatste inleidende hoofdstuk 'Verantwoording van de werkwijze', bij de opvatting dat 'Einhard' de auteur is, zeker als hij het 'Einhards kroniek' noemt. Einhard wordt ook als auteur opgevoerd in het voorwoord, in het eerste inleidende hoofdstuk, in de beschrijving op de achterflap en in de korte beschrijving onder de titel op pagina drie.
En toch stelt Engeler in het vierde inleidende hoofdstuk, getiteld 'Einhard - hoveling en chroniqueur', terecht dat Einhards auteurschap niet aannemelijk is. De duiding 'chroniqueur' in de hoofdstuktitel is misleidend, al mag Einhard best zo genoemd worden vanwege de door hem geschreven 'Vita Karoli Magni'.
De Annales Regni Francorum zijn na 829 to 861 voortgezet in de Annales Bertiniani door Prudentius, bisschop van Troyes en van 861 tot 882 door Hincmar, aartsbisschop van Reims. Ziet U de link naar Frankrijk?
Is het auteurschap van Einhard binnen het Collectief Carolus wel besproken? Dan had men dat in dit boek wel mogen vermelden, aangezien er in de huidige hoofdstukjes toch soms sprake is van tegengestelde opvattingen. Zijn deze tegengestelde opvattingen wel besproken in het Collectief Carolus? Gezien de mededeling in het hoofdstuk 'Verantwoording van de werkwijze' (p.45) hebben alle acht vertalers de volledige vertaling gelezen en onderling suggestie gedaan en overgenomen. Dan is er toch wel gediscussieerd. Dat er dan toch fouten in de vertalingen zijn blijven staan, moet daar toch flink aan getwijfeld worden. Of waren de auteurs toch niet allemaal geheel deskundig?
Naast de Latijnse tekst en de Nederlandse vertaling bevat de publicatie een omvangrijk corpus annotaties (verklarende noten) over personen, topografische aanduidingen en gebeurtenissen, zodat hedendaagse lezers zich een afgewogen beeld kunnen vormen over hoe de drie grootmachten - Franken, Byzantijnen en Arabieren - zich destijds met elkaar verstonden en elkaar bestreden en over hoe opeenvolgende Frankische heersers tussen 741 en 829 en de Paus van Rome elkaar wederzijds nodig hadden.
De tweetalige uitgave wordt aangevuld met inleidende hoofdstukken over de heerschappij van Karel de Grote, over het nut van historische kronieken, over de bestaande edities van de Annales en over Einhard. Voorts zijn een kaart van het Frankische Rijk, meerdere afbeeldingen, een stamboom en een uitgebreide index en een literatuuropgave opgenomen.
De Annales Regni Francorum ofwel de Kronieken van het Frankische Rijk is een interessante uitgave, vooral voor historici, studenten Geschiedenis, latinisten en iedereen met interesse voor middeleeuws Europa, omdat eindelijk de complete Latijnse tekst wordt gegeven. Voor deze uitgave heeft men de tekstuitgave van F.Kurze uit 1895 gebruikt, zoals die is opgenomen in de Monumenta Germaniae Historica.
Het is ook een gemis dat het Collectief Carolus niet de andere edities van de ARF en andere bronnen zoals de Annales Q.D. Einhardi, met deze uitgave heeft vergeleken. Dan zouden een aantal 'vertalingen' beslist anders geweest zijn, wil je het geheel met elkaar in overeenstemming brengen.
Commentaar:
Bij de vertalingen en vooral bij de verklarende noten dient men rekening te houden met het volgende:
1. De overname van de gedrukte tekst uit de handgeschreven bronnen.
2. De vertaling van de tekst vanuit het Latijn.
3. De interpretatie van locaties en plaatnamen.
Ten aanzien van punt 2, maar vooral van punt 3 wordt vaak een toelichting gegeven in annotaties (noten), waarbij men toch argwanend wordt, aangezien er steevast de traditionele opvattingen worden gevolgd. Ook geeft men in deze noten ook niet de verschillende schrijfwijzen van woorden, namen en plaatsen, zoals die in de uitgave van F.Kurze (en G.H.Pertz) gegeven worden.
Deze argwaan wordt versterkt omdat men in de literatuuropgave de boeken van Albert Delahaye mist. Die zijn dus niet meegenomen in de vertalingen en noten, waardoor men al meteen op een aantal door Delahaye genoemde problemen stuit. Het is interessant de opvattingen van Delahaye, die deels dezelfde teksten hanteerde (zie als voorbeeld hiernaast de tekst uit 775), te vergelijken met deze vertalingen en verklarende noten.
Op de website 'Nifterlaca.nl' wordt dit boek ook besproken. De conclusie is: "Een Nederlandse vertaling van de complete Annales Regni Francorum was niet eerder beschikbaar. We mogen Collectief Carolus dus dankbaar zijn voor de inspanningen die geleverd zijn om deze uitgave tot stand te brengen. Werkelijk een belangrijke aanwinst voor iedereen die belangstelling heeft voor de bestudering van de vroege middeleeuwen. Liefhebbers die meer op zoek zijn naar een hoogstaand literair werk kunnen het boek beter laten liggen. Op dat gebied zijn deze annalen namelijk geen hoogstandje, aangezien de chroniqueurs een tamelijk droge opsomming van gebeurtenissen hebben samengesteld, dat moeilijk te lezen is als een mooi verhaal. Het omlijstende materiaal, met name de inleidende hoofdstukjes, zijn helaas niet heel erg de moeite waard. Een boek als dit kan natuurlijk niet zonder, maar hier had toch wat meer uitdagend materiaal bij gemogen. Zoals het nu is doet het de wenkbrauwen regelmatig fronsen, en dan meer uit onbegrip dan uit verwondering.".
Aan de op- en aanmerking op Nifterlaca.nl kunnen nog een flink aantal commentaren toegevoegd worden. Deze hebben niet meteen betrekking op de uitgave op zich, maar meer op wat er in de teksten letterlijk staat en hoe dat 'vertaald is' en hoe het zich verhoudt tot de traditionele opvattingen in de geschiedenis. Daaruit bijkt zonder meer dat de traditionele geschiedenis op een flink aantal punten aan een flinke herziening toe is.
Voor de berekening van de afstanden is gebruikt gemaakt van www.viamichelin.nl/web/routes, met de opmerking dat het over hedendaagse wegen berekend is. En die snelle en rechte wegen waren er in de 8ste en 9de eeuw beslist nog niet. In werkelijkheid zullen de afgelegde wegen in de 8ste en 9de eeuw veel langer zijn geweest door het voorkomen van allerlei 'hindernissen' als (ondoordringbare) wouden, moerassen, gebergten (waar stak men de Alpen over?) en het ontbreken van bruggen (waar en hoe stak men een rivier over?). Bovendien is de vraag of men over een aqdequate cartografie beschikte. Dat laatste is te constateren doordat er meerdere 'onlogische omwegen' vast te stellen zijn.
De broer van Karel de Grote, Carloman, was getrouwd met Gerberga, een andere dochter van Desiderius. Zij vluchtte na de dood van Carloman niet naar haar zwager Karel de Grote, maar naar haar vader in Italië. Lees meer bij Karel, heilige of ordinaire machtpoliticus?
Daarnaast was Tassilo III, hertog van Beieren, getrouwd met Liutberga, een derde dochter van Desiderius. De Karolingen hadden door deze drie huwelijken een stevige en innige band met de Longobarden. Het is dan ook vreemd dat Karel de Grote in enkele veldtochten zo tekeer ging tegen de Longobarden en zijn (voormalige) schoonouders (zowel schoonvader als schoonmoeder) opsloot in een klooster. Waaruit kwam deze frustatie voort? De geschiedenis weet slechts te vermelden dat Desideratie Karel geen kinderen kon schenken en dat zij daarom door Karel verstoten zou zijn. Maar was dat wel de reden? Of was het de frustratie van het verbreken van de alliantie die Bertrada de moeden van Karel de Grote met het huwelijk wilde regelen? Deze hele geschiedenis lijkt erg veel op die van enkele Romeinse keizers, waarbij de moeder van de toekomstige keizer de zaken regelde in het voordeel van haar zoon, zoals Julia Agrippina, de moeder van Nero dat via list en bedrog voor elkaar kreeg, maar het uiteindelijk haar eigen dood (moord) betekende.
Uit de ARF blijkt wat er onder het Frankische (en nadien Karolingische) Rijk begrepen moet worden. Het kaartje verderop in dit hoofdstuk en afkomstig uit dit boek, geeft een totaal onjuist voorstelling van het Frankische Rijk. Het is wel de traditionele kaart van het Frankische Rijk, gebaseerd op de onjuiste interpretaties. Het Frankische Rijk was beslist niet half Europa tot ver in Duitsland, maar beperkte zich tot Gallië. En Gallië was evenmin heel Frankrijk, maar slechts het gebied ten noorden van de Loire. Wat in de ARF genoemd wordt als Francia omvat de hoofdsteden Metz, Reims, Parijs, Soissons en Orleans en de gebieden 'aan de kust' en (een deel van) Bourgondië. Het Frankische Rijk ofwel Francia, blijkt geheel ten noorden van de Loire te liggen met als kerngebieden Neustrië en Austrasië. Het gebied boven de taalgrens (België, Nederland en Duitsland) hoorde er beslist niet bij. In Nijmegen is zowel tekstueel als archeologisch aangetoond dat Karel de Grote er nooit een palts heeft gehad, wat toch wel het uitgangspunt van de algemene traditionele opvatting was. Bewijzen voor deze opvatting zijn er niet, niet tekstueel, maar ook niet archeologisch. Zie het boek van prof.dr.D.P.Blok "De Franken in Nederland". Zie bij Nijmegen voor de geschiedenis van de stad.
In de teksten in de ARF staat regelmatig dat de koning na een veldtocht "terugkeerde naar huis, terugkeerde naar zijn vaderland, terugkeerde naar het Frankische Rijk of terugkeerde naar Francia". Deze veldtochten gingen naar het land van de Saksen, naar de Alamannen, naar Aquitanië of naar Beieren of Italië en vermelden dat de Franken deze gebieden verwoestten en plunderden. Zie de teksten in de jaren 742, 753, 755, 763, 769, 772, 776 enz. Dat die gebieden verwoest of geplunderd werden spreekt al tegen dat die gebieden bezit van de Franken geweest zouden zijn en binnen het Frankische Rijk lagen. Je gaat je eigen bezit toch niet verwoesten of plunderen? En als na die veldtocht de Franken terugkeerden naar het Frankische Rijk houdt het in dat die gebieden niet tot het Frankische Rijk gerekend werden. Ook het feit dat deze veldtochten regelmatig herhaald (moesten) worden, spreekt het feitelijke bezit ervan tegen.
In 776 (als voorbeeld) is Koning Karel teruggegaan naar het Frankische Rijk. Hij kwam toen van de vesting Eresburg en een vesting voorbij de rivier de Lippe. Die vestingen hoorden dus niet tot het Frankische Rijk, ook al liet hij er enkele getrouwen achter om ze te bewaken. In Haristallio vierde hij dat jaar Kerstmis en in villa quae dicitur Niumaga vierde hij Pasen, traditioneel vertaald met Herstal en Nijmegen. In die tekst wordt tevens vermeld dat Pasen op 30 maart was. In noot 135 wordt de opvatting Nijmegen toegelicht. Zie noot 135. Haristallio wordt traditioneel vertaald met Herstal, maar in AE vermeldt Einhard dat de koning 'in Galliam reversus in villa Heristallo hiemavit'. He(a)ristallio lag dus in Gallië. In handschrift E3 staat harist. (blijkbaar een afkorting, gezien de punt) en in E8 heristalli. De koning bracht er de winter door. Einhard vermeldt in AE dus niet dat de koning er Kerstmis vierde.
Ook andere schrijvers vermelden de begrenzing van het Frankische Rijk. Astronomus (Vita Hludowici in Q.K.R. 342,343) vermeldt in 832-833 dat Keizer Lodewijk ten noorden van Saumur de Loire oversteekt en terugkeert naar Francia. Saumur ligt ten zuiden van de Loire. Francia ligt dus ten noorden van de Loire.
Zo zijn er meerdere verschillen tussen de teksten en de traditionele opvattingen aan te wijzen waarover eens een uitvoerige discussie zou moeten volgen. Het is in elk geval niet zo dat de ARF onbetwist de juiste versie geeft. Over veel van wat vermeld wordt, valt het nodige te betwijfelen. Blijkbaar heeft het Collectief Carolus klakkeloos de traditionele opvattingen gevolgd, zonder zich druk te maken of zich bezig te houden met de juistheid van locaties of met afstanden en reisdagen.
De visie van Albert Delahaye.
De Annales Regni Francorum (de Kronieken van het Frankische Rijk), ook Annales Francorum genoemd die opgenomen zijn in de Histoire de France, geven talloze teksten over de regeringen van de Frankische vorsten. Deze teksten spreken de traditionele opvattingen vaak tegen aangezien er iets anders beschreven staat dan wat de historici ervan gemaakt hebben.
Een voorbeeld zijn de 'vertalingen' (interpretaties) van de plaatsnamen. Zo is Colonia niet altijd Keulen, maar kan het ook Coulogne (bij Calais) geweest zijn. Keulen ligt immers niet 'aan de kust' en ook niet 'naast het land van de Bataven'.
Het Colonia dat wordt genoemd in verband met de Renus, de Triboci, de Friezen en Bataven, was niet Keulen maar Coulogne, op 3 km ten zuiden van Calais. De verwarringen met Keulen in de verschillende teksten zijn niet te tellen. Die werden vanzelfsprekend in de hand gewerkt doordat ook dit 'Colonia aan de Renus' werd genoemd. Echter de renus was de Schelde. De 'renus' is immers niet altijd de Rijn: zie bij Renus. Zie ook het artikel over Köln am Rhein. Ook bij Franconoford dient men niet altijd en onvermijdelijk aan het Duitse Frankfurt te denken. In meerdere teksten zou deze interpretatie misplaatst zijn, daar uit die teksten blijkt dat de rijksdagen met de Franken altijd in Francia plaatsvonden. In Frankrijk zijn zes plaatsen Franqueville of Francourville, waar de betekenis van “stad der Franken” voor de hand ligt. Frankfurt is een van de vele doublures. Zie bij de Deplacements Historiques. In dit verband is het wellicht goed erop te wijzen, dat Lodewijk de Vrome zo mogelijk nog erger “verduitst” is dan Karel de Grote. Men zou in de bronnen eens moeten nagaan, hoe dikwijls en hoe langdurig hij in het noorden en midden van Frankrijk verblijft en hoe zeldzaam zijn bezoeken aan 'Duitsland' zijn geweest. Let daarbij ook op dat Germania in de teksten niet altijd en per se Duitsland was. Zie bij de Germania is Frans-Vlaanderen. Ook daarin speelt de nodige verwarring de historische geografie parten, zoals bij Ursula en de 11.000 maagden, een verhaal dat in Frankrijk thuis hoort net als de martelaren Cassius en St.Victor en het Thebaanse Legioen. Lees hier meer over in het hoofdstuk over Xanten.
|
De Kronieken van het Frankische Rijk. De interessantse hoofdstukken in deze uitgave van de Annales Regni Francorum zijn 'De overlevering van de Annales Regni Francorum' en 'De waarde van Kronieken'. In deze hoofdstukken zet het 'Collectief Carolus' terecht een aantal vraagtekens bij deze kronieken en de betekenis ervan. Zo blijkt uit onderzoek (ook in het verleden is dat al gebleken) dat Einhard helemaal niet de auteur van deze kronieken geweest is. Er is voor die opvatting geen enkel bewijs. Vergeleken met de Annales Einhardi blijkt dat des te meer. Er zijn gezien de schrijfstijl, meerdere auteurs geweest, meent het Collectief Carolus. Hoewel ook dit weer een aanname is, is het niet geheel onlogisch gezien de verschillen in de beschrijvingen van de verschillende vorsten tussen 741 en 829. In de gedrukte uitgave van de ARF van G.H.Perz en F.Kurz uit 1895 staan de teksten uit de Annales steeds naast die uit de Vita Karoli Magni (VKM) van Einhard. Uit vergelijkingen van beide teksten uit hetzelfde jaar blijkt feitelijk dat Einhard NIET de auteur van de ARF is. Al komen beide teksten in grote lijnen wel overeen, toch zijn er vaak, soms grote, verschillen in de details. De vraag is dan ook wie van wie heeft overgeschreven? Wat ook blijkt is dat er van de Annales Regni Francorum, ook bekend onder de naam Annales Francorum, tot wel 30 afschriften bestaan! Er zijn enkele handschriften onder een andere naam bekend, zoals de Codex Laureshamensis, waarvan men meent dat dit het oudste overgeleverde afschrift van de ARF is. Nu stelt het 'Collectief Carolus' wel dat de eerste en oudste versie van de ARF is gebruikt, maar dit is een aanname, aangezien onbekend is of dit wel de oudste van de 30 bekende handschriften is. Deze afschriften stammen allemaal uit de 10e en 11e eeuw. Dat is wel ruim twee eeuwen na dato. In hoeverre geven ze een betrouwe weergave weer? Dat ze uit de 9e eeuw zouden stammen, wat ook wel eens geopperd werd, is een veronderstelling die niet gebaseerd is op concrete bewijzen. In de inleiding op zijn uitgave noemt Kurze naast de Codex Laureshamensis nog 17 handschriften, maar er zijn dus nog meer afschriften bekend. Voor zijn editie van ARF gebruikte Kurze echter geen manuscript, zoals hij zelf schrijft, maar het gedrukte werk van Henricus Canisius (1562-1610) waarin dit handschrift is opgenomen. De Codex Laureshamensis is naar men meent niet alleen het oudste handschrift, maar zeker de oudste gedrukte uitgave van (een deel? van) de ARF. Het gaat dus over een eind 16de/begin 17de eeuwse kopie. Vraag is in hoeverre het gedrukte werk al is aangepast aan de opvattingen van die tijd? In hoeverre is de Latijnse tekst zuiver overgeleverd? Immers juist in de 16de eeuw kwamen verschillende misvattingen tot stand die nog steeds de geschiedenis van westelijk Europa bepalen. En juist in de 16e eeuw werd de geschiedenis van de Frankische vorsten naar Duitsland getrokken. En juist in deze periode werd het 'Germania' van Tacitus algemeen opgevat als Duitsland. En juist in deze tijd werd de Peutingerkaart 'ontdekt' die meteen toegepast werd op de dan 'veronderstelde' opvattingen. |
 |
Algemene opmerkingen. In hoeverre beschikken we over de originele teksten? Zijn onze kopieën aangepast aan latere opvattingen? Zijn de interpretaties van de geografische gegevens juist? Is de vertaling van de Latijnse tekst juist? In de ARF worden gebeurtenissen beschreven tussen 741 en 829. Historici gaan er vanuit dat deze teksten ook daadwerkelijk in de 9e eeuw zijn opgeschreven, hoewel daar geen enkel bewijs voor is. Van de ARF zijn geen originele manuscripten bewaard gebleven, slechts kopieën (zie p.33). De oudste bewaard gebleven manuscripten stammen, voor zover is na te gaan, uit de 10e/11e eeuw. Men beschouwt de Codex Laureshamensis als het oudste handschrift, maar is in elk geval de oudste gedrukte uitgave van (een deel van) de ARF en stamt uit de 16e eeuw, wat het verdacht maakt. Zie opmerking over de 16e eeuw hiernaast. In deze uitgave van de Kronieken van het Frankische Rijk worden de traditionele opvattingen gehandhaafd met betrekking tot de locaties en plaatsen van de verschillende gebeurtenissen. Zo is Aquis in de teksten steeds Aken, Noviomagus is Nijmegen en woonden de Saksen in Noord-Duitsland. De studies van Albert Delahaye hebben aangetoond dat deze uitgangspunten onjuist zijn. Lees meer over Aken, over Nijmegen en over de Saksen. Een opvallende bevinding van de auteurs van deze uitgave is dat 'de grote volksverhuizing' zoals altijd voorgesteld is in de traditionele geschiedenis, zich nooit heeft voorgedaan. (p.31). Dit traditionele standpunt hebben zij dus (terecht) losgelaten. Nu de rest nog. Was het niet Albert Delahaye die dat ook al sinds 1965 gesteld heeft? Er is immers geen enkele authentieke bron die zo'n volksverhuizing beschrijft of noemt. De opvatting van een grote volksverhuizing gaat terug op de theorie van Edward Gibbons, een 'geleerde' uit de 18de eeuw, een theorie die al langer ter discussie stond en momenteel terecht is losgelaten. Maar het loslaten van 'de grote volksverhuizing' heeft ook consequenties voor de plaats van verschillende volkeren. Die consequenties trekken de auteurs helaas niet in deze uitgave. De vraag is ook of zij de veldtochten van Karel de Grote wel eens hebben uitgezet op een kaart en of die gigantische afstanden ook realiseerbaar zijn geweest in de 8ste en 9de eeuw? Ook bij de vertaling vanuit de Latijnse tekst kunnen soms vraagtekens gezet worden. Je kunt uiteraard de vraag stellen of op elke slak zout gelegd moet worden? Het antwoord is even kort als simpel: 'Ja, dat moet, wil je spreken over een wetenschappelijke uitgave'. Dan vragen onverklaarbare zaken wel om een toelichting en die wordt helaas te vaak niet gegeven. Interessant bij bestudering van de ARF zijn de verschillen tussen de handschriften. Juist die verschillen in schrijfwijzen vragen om een nadere toelichting. De bovenliggende vraag blijft steeds: "Wat stond er precies in het oorspronkelijk handschrift, waar juist die verschillen uit voortgekomen zijn?" Lees -als voorbeeld- meer over Haristellio. Lees meer over de visie van Albert Delahaye. |
Zijn de teksten in de ARF juist en betrouwbaar overgeleverd?
In de ARF is niet alles eenvoudig op juistheid te controleren. Vanwege doublures van plaatsnamen (zie voorbeelden hierna) blijft de vraag welke plaats precies bedoeld wordt. Er zijn echter twee fenomenen die exact op juistheid te controleren zijn en dat zijn de reizen (veldtochten) die op route en reistijd te controleren zijn en de beschreven eclipsen (zons- en maansverduisteringen).
In de ARF wordt veel vermeld over de Frankische vorsten, hun verblijfplaatsen, reizen en veldtochten.
Het is toch meer een oorlogsjournaal dan een verhaal met gedenkwaardige en/of historische feiten over het Frankische Rijk. Veel zaken over het persoonlijk leven van Karel de Grote worden niet vermeld. Zijn geboorteplaats is een vraagteken, hoeveel huwelijken hij had blijft vaag, zelfs zijn naam wordt in de verschillende handschrifften verkeerd of anders gespeld. Wisten die kroniekschrijvers niet met wie ze te maken hadden of om wie het ging? Was Karel de Grote al vergeten?
Dat is de enige manier om een groot rijk bij elkaar te houden. We zagen en zien dit overal op de wereld, tot op de dag van vandaag!
Het is een beetje vreemde formulering om Kerstmis als eerste te noemen en Pasen als tweede, terwijl Pasen in een jaar chronologisch steeds vóór Kerstmis valt en Pasen in die tijd toch het begin van het nieuwe jaar (Lente) was. Dat roept enkele vragen op.
- Als eerste kan opgemerkt worden dat de volgorde van de vermelding van Kerstmis en Pasen in de teksten onduidelijk is. In de ARF staat in het jaar 776 dat de koning in Herstal Kerstmis heeft gevierd en Pasen in Nijmegen. Uit de vergelijking van de ARF met de Annales Q.D. Einhardi (AE) blijkt dat Karel Kerstmis in 776 in Haristallio vierde en Pasen in 777 'in villa quae dicitur Niumaga' (zie noot 135). Wat de ARF vermeldt is dus iets anders. Of begon het nieuwe jaar met Kertsmis, zoals het nu op 1 januari is? Als de viering Pasen bij meerdere jaren bij het volgend jaar hoort (omdat na Pasen het nieuwe jaar (Lente) begon), zullen de reconstructies van de reizen of veldtochten wel eens anders berekend moeten worden. In het jaar 777 blijkt uit de AE dat Karel pas na de viering van Pasen optrok naar de Saksen en dat de verandering van het jaar dus na Pasen begon, zoals je uit de ARF zou kunnen opmaken. De informatie in de ARF blijkt dus onjuist in vergelijig met de AE, ofwel niet geheel betrouwbaar. Uit het vergelijken van deze twee bronnen blijkt ook dat in de ARF staat dat Karel in Franciam teruggkeerde en in de AE staat dat hij terugkeerde in Galliam.
Hieruit zijn de volgende conclusies te trekken:- Francia is dus hetzelfde als Gallia en staat ook synoniem voor het Frankische Rijk.
- Andere bronnen blijken (soms deels) andere of afwijkende informatie te geven. Welk handschrift geeft de juiste informatie?
- Naast de logica (bijv. reistijd en reisafstand) moet aanvullende informatie (bijv. toponymie of etymologie) de oplossing bieden.
- De teksten uit 776 en 777 zeggen letterlijk dat het jaar veranderde na Pasen, maar het jaar verandert niet na Pasen, maar na Kerstmis. Vanaf de 6e eeuw werd de geboorte van Christus als startpunt van het nieuwe jaar genomen. Het jaar verandert dus na Kerstmis. Hieruit is slechts de conclusie te trekken dat we de ARF niet al te letterlijk moeten nemen. Geldt dat ook voor andere zaken, zoals de verheerlijking van Karel de Grote?
- Als Einhard of monniken dit geschreven hebben, zouden zij toch hebben geweten dat Pasen belangrijker is dan Kerstmis? Waarom Pasen niet als eerste genoemd, wat ook chrologisch juist zou zijn? Geboren worden is niet echt bijzonder, dat worden we allemaal, maar verrijzen (Pasen) is slechts aan een enkeling voorbehouden. Pasen zou dan steeds als eerste en belangrijkste Kerkelijke feest binnen een jaar genoemd moeten worden. Na Pasen begint ook het Kerkelijk jaar.
- Als de Koning in een bepaald jaar Kerstmis en Pasen in dezelfde plaats vierde, zoals in 764 en 765 toen koning Pepijn respectievelijk in Quierzy of in Aken verbleef, bleef hij dan de periode tussen Kerstmis en Pasen (de winter) of juist in de periode tussen Pasen en Kerstmis (de zomer) in Quierzy of Aken? Die jaren wordt alleen nog een Rijksdag in Worms of Attigny vermeld. Reisde hij tussen Kerstmis en Pasen (in de winter en lente), of tussen Pasen en Kerstmis (in de zomer en herfst) even op en neer naar Worms of Attigny? Toch reizen van meerdere dagen. Waarom liet hij die personen niet naar hem toekomen?
- Werd met de viering van Kerstmis feitelijk de winter en lente bedoeld en met Pasen de zomer en de herfst, dus de jaargetijden? Het lijkt onbelangrijk, maar het is uiteraard van belang als het over veldtochten gaat. In de winterperiode werd er doorgaans niet gereisd en werden ook geen veldtochten ondernomen vanwege het barre weer. Na de winter vertrok men en men was ook voor de winter weer terug. In de AE wordt in het jaar 776 vermeld dat de koning overwinterde (hiemavit) in Herestallio. Het is dan duidelijk (zie punt 1 hiervoor) dat hij voor de winter in Herestallio was en pas na de winter vertrok voor de veldtocht tegen de Saksen.
- In 761 trok Pepijn met een troepenmacht tot Chalon-sur-Saône op tegen Waifar, hertog van Aquitanië. Van Quierzy tot Chalon-sur-Saône is toch een afstand van ruim 450 km. Heen en terug dus ruim 900 km. Dat is een tocht van ruim 6 weken. Het vraagt in elk geval om nader onderzoek, zeker als het vieren van de Christelijke feestdagen Kerstmis en Pasen niet overeenkomt met de rest van de tekst in de jaren waarin daarnaast slechts veldtochten genoemd worden. Of is het noemen van de viering van Kerstmis en Pasen toch vooral bedoeld om het Christelijke aspect aan te geven. Immers alle veldtochten tegen de 'heidenen' werden gehouden ter meerdere eer en glorie van God en de Kerk. Vergelijk het maar met de latere Kruistochten naar Jeruzalem.
- Als er in een jaar slechts één gebeurtenis wordt genoemd en de koning vierde Kerst en Pasen in verschillende plaatsen, ging hij dan tussendoor even op reis van de ene naar de andere plaats of naar de plaats van die ene gebeurtenis? Zie ook punt 4.
- Overigens komt de formulering van Kerst en Pasen vieren en het jaartal veranderde in.... pas voor het eerst voor in het jaar 759, nadat het zoontje van Koning Pepijn in zijn derde levensjaar overleed. Bracht die dood van zijn zoontje bij vader Pepijn een 'bekering' teweeg en werd voortaan Kerst en Pasen gevierd en daarvoor niet? Of kregen de hofschrijvers zelf deze ingeving om Kerst en Pasen te vermelden?
- De viering van Kerstmis en Pasen door de Koning wordt ook niet elk jaar genoemd, soms alleen Kerstmis, soms beide niet, zoals in 811 juist toen de oudste zoon van Karel de Grote overleed. Na dat jaar werden Kerstmis en Pasen blijkbaar niet meer gevierd, tenminste, het wordt niet meer vermeld op een enkele uitzondering na, zoals in 825 en 829. Was het vieren van Kerstmis en Pasen dan niet zo belangrijk meer? Het lijkt er dan ook sterk op dat deze zin meer een algemene formulering is ter afsluiting van een document dan dat het werkelijk plaats vond. Of wilden de schrijvers hiermee vooral de 'heiligheid' van Karel de Grote benadrukken? Maar 'heilig' werd Karel de Grote pas tijdens het bewind van Frederik Barbarossa in de 12e eeuw. Tijdens de regeerperiode van Lodewijk de Vrome wordt het jaar meestal afgesloten met de mededeling dat hij 'overwinterde' in Aken. Zo 'vroom' was die Lodewijk dus blijkbaar ook niet.
Een vreemd verhaal met enkele wonderlijke wendingen.
In het jaar 799 wordt Paus Leo door 'Romeinen' gevangen genomen en zwaar mishandeld. Volgens de Annalen van Einhard werd hij naakt en halfdood op straat achtergelaten. Volgens de teksten van AE en de ARF werden zijn ogen uitgestoken en zijn tong afgesneden. Volgens de ARF werd hij onder bewaking gesteld (gevangen genomen), maar wist hij 's nachts over de muur te ontsnappen en de gezanten van de koning te bereiken. Hoe kun je over een muur ontsnappen en gezanten bereiken als je blind bent? Hier geven beide teksten met elkaar vergeleken al een wezenlijk verschil! In de Vita Karoli Magni' vermeldt Einhard deze aanslag op de Paus ook in hoofdstuk 28. De Paus werd 'met geweld overmeesterd' en 'zijn ogen werden uitgestoken en zijn tong afgesneden'.
In het jaar 800 blijkt de Paus van die blindheid en niet meer kunnen spreken wonderlijk genezen te zijn. Immers Paus Leo ging de zoon van Karel de Grote, Pepijn, tegemoet en verordeneerde dat iedereen zich langs de kan van de weg moest opstellen voor die verwelkoming. In november ging men op zoek naar de daders van die aanslag op de Paus. Daarbij beklom de Paus de kansel en riep ten overstaan van het hele volk met het Evangelie in de hand met een eed van de tegen hem ingebrachte beschuldigingen die tot de aanslag leidden.Vertalingen van de onderstreepte woorden volgens ARF. Werd hij met het beklimmen van de kansel geholpen? Hij was toch blind? Hoe kon de Paus roepen en een eed uitspreken als zijn tong afgesneden was?
Op Kerstdag 801 zette Paus Leo de keizerskroon op het hoofd van Karel de Grote. De Paus bleek voldoende 'opgeknapt te zijn' om de keizerskroon op Karels hoofd te plaatsen, waarna een groot feest werd gehouden. Kon hij toen weer zien? Of heeft hij wat in de rondte getast en werd hij geholpen omdat hij toch blind was? Daarvan vermelden de bronnen niets.
Karel de Grote beval dat degenen die de Paus het jaar ervoor hadden afgezet (vertaling CC in ARF) moesten worden berecht. Nadat ze verhoord waren werden ze volgens de Romeinse wet wegens majesteitsschennis ter dood veroordeeld. Blijkbaar waren die daders bekend. Hun namen worden ook genoemd: staatsecetaris Paschal en de schatmeester Campulus en 'vele andere voorname inwoners van de stad Rome'. Volgens noot 297 was prelaat Paschal na de paus de machtigste man in Rome. Hij en schatmeester Campulus (spreekt hieruit de alom aanwezige corruptie?) waren de leiders van de Lombardische samenzwering en verwanten van de vorige paus Hadrianus (pontificaat 772-795). Blijkbaar konden zij zich niet verenigen met de Pauskeuze van Leo III. Wellicht wilde Leo III de alom heersende corruptie aanpakken, iets wat de huidge Paus Franciscus ook maar niet lukt. Na het vonnis pleitte de Paus vanuit vrome barmhartigheid en werden hun levens gespaard en lijfstraffen bespaard, maar werden ze verbannen. Hoe kon de Paus pleiten als zijn tong was afgesneden?
Ook in de jaren erna (teksten uit de jaren 804, 806, 809, 812 en 815) blijkt Paus Leo niet gehinderd te zijn in zijn werk als Paus. In 806 ondertekent hij na lezing eigenhandig de schriftelijk vastgelegde regelingen om de vrede te bewaren. In 809 is in een concilie hevig gediscussieerd betreffende de toestand van de kerken en de leefregels van degenen die geacht worden hierin God te dienen. In 812 ontving de schoonzoon Michael van keizer Nicephorus van Paus Leo de tekst van de vredesovereenkomst. In 815 was er (weer) een samenzwering in Rome om Paus Leo te vermoorden. Toen dat ontdekt werd zouden de deelnemers aan deze samenzwering op zijn bevel (van de Paus) zijn gedood. Hier blijkt de Paus toch minder vrome barmhartigheid te hebben. Paus Leo stierf omstreeks 25 mei 816 na een ziekbed dat in 815 begonnen was.
In Annales Fuldenses (Auctore Einhardo. A. 714-838 . Post editionem G.H.Pertz, recognovit Fredericus Kurze, Hannover 1891) lezen we hetzelfde verhaal. 'Paus Leo, werd door de Romeinen bij het smeken om genade zijn tong afgesneden en werd hij blind en werd gered door abt van Wirund en Winigisus, hertog van Spoli, en door Carlus naar Padrabrunno in Saksen gebracht'. De traditionele opvatting is dat de Annales Fuldenses ook door Einhard geschreven zou zijn. Toch zijn enkele details verschillend: hier smeekt de Paus om genade en wordt door abt Wirund en hertog Winigisus door Karel naar Padrabrunno gebracht. De vraag is dan ook of de vertaling van Het Collectief Carolus en anderen wel juist is? Werden zijn ogen uitgestoken en zijn tong afgesneden of moeten we deze tekst meer figuurlijk begrijpen? In het Nederlands kennen we bijvoorbeeld de uitdrukkingen 'iemand de ogen uitsteken' (jaloers maken) en 'hij kan zijn tong wel afbijten' (spijt hebben iets gezegd te hebben), wat uiteraard nooit letterlijk gebeurt. Ook kan de zin wat 'vrijer' vertaald worden met dat de Paus geblinddoekt werd en het zwijgen opgelegd werd. Dat past als vertaling beter bij het vervolg van het verhaal, waarbij duidelijk blijkt dat de Paus nog steeds blijkt te kunnen zien en spreken. Het ging in 799 om een samenzwering tegen de paus; in 800 wordt het een aanslag en in 801 een afzetting genoemd, die mislukt was.
In de literatuur over Paus Leo III is overigens nergens sprake van zijn verminkingen van blindheid of stomheid. De reden van de samenzwering lag in het feit dat Paus Leo III afkomstig was uit het gewone volk, maar was in de kerkelijke hiëarchie langzaam maar zeker steeds hoger opgeklommen. Hij kwam al meteen in het begin van zijn pontificaat in botsing met de adel in Rome. Dit leidde er in 799 toe dat enkele edelen tijdens een processie een aanslag op zijn leven pleegden (hij werd van zijn paard getrokken), maar deze aanslag mislukte. Zou er niemand van de processiegangers de Paus te hulp zijn geschoten?
Het verhaal over de uitgestoken ogen en afgesneden tong blijkt zoals het door Collectief Carolus vertaald is, volkomen onmogelijk geweest te zijn. Zou het CC hier niet over gediscussieerd hebben? Er komen in de Annalen Regni Francorum wel meer wonderlijke gebeurtenissen voor. Men zou toch enige discussie verwacht hebben, die in een noot aangegeven zou zijn.
De conclusie moet dan ook zijn dat de vertaling van het Collectief Carolus onwaarschijnlijk is. Of moet dit gebeuren geheel anders vertaald worden, zoals hiervoor is aangegeven? Het 'excecaverunt' kan men ook vertalen met 'verblind' of 'geblinddoekt'. Het 'lingua detruncaverunt' kan ook vertaald worden met 'het zwijgen opleggen'. De aanslagplegers hebben dat in elk geval geprobeerd, maar hun aanslag mislukte. Dit past in elk geval beter bij het vervolg van de teksten in dit verhaal. Dat hij naakt werd achtergelaten en zijn ogen werden uitgestoken en zijn tong afgesneden zijn derhalve 'literaire' verzinsels van de betreffende auteurs om het verhaal wat aan te dikken of het zijn latere toevoegingen van 'horen zeggen', van legendevorming om de aanslag op de Paus en het aanzien van de Paus te benadrukken.Het Frankische Rijk.
1. De reizen (veldtochten): de route en de reistijd.
Als we de literatuur (o.a. gegevens van de Romeinen) erop naslaan gaat men uit bij het reizen in een groot gezelschap, wat een veldtocht toch inhield, van een afstand van 25 km. per dag. Het gewone looptempo is ca.5 km per uur, aangezien er ook veel voetvolk en ossenwagens in het gezelschap meereisden. Maar er moest ook gerust, gegeten, overnacht en een kamp opgeslagen worden, wat zou neerkomen op een reistijd van zo'n 5 uur per dag, ofwel en 25 km. Bij een dagreis van zo'n 10 uur zou een afstand tot wel 40 à 50 km afgelegd kunnen worden. Die 40 km komt ook vaak overeen met afstanden van zo'n 18 mijl (XVIII) die veel op de Peutingerkaart voorkomen wat de afstanden tussen wisselstations zijn.
Gaat men uit van een hele legereenheid te paard, dan is de gemiddelde snelheid van dravers normaal gesproken tussen de 45 en 50 kilometer per uur met topsnelheden die reiken tot 55 kilometer per uur. De gemiddelde snelheid van de harddravers in een draverij is afhankelijk van de te draven afstand, de kwaliteit van de baan en natuurlijk de kwaliteit van de paarden. Die snelheid kon een paard slechts enkele kilometers volhouden. Het gaat in de draf- en rensport over vlakterrein zonder hindernissen en daarvan was in de 9e eeuw totaal geen sprake in de 'ongerepte' natuur, waar dwars door dichte bossen en over sloten en slootjes en rivieren en over onbekend terrein gereisd moest worden. Te paard zou een afstand van 100 km per dag gehaald kunnen worden, maar dat is wel een maximum bij een ervaren ruiter over vlak terrein. (Bron: Draf- en rensportweb).
- Als voorbeeld: een reis in 818 van Aken naar Italië en terug, is onmogelijk binnen drie dagen af te leggen. Dan was het in de Latijnse tekst genoemde Aquis niet Aken, zoals de traditionele geschiedenis ons voorhoudt. Was het dan toch Aquis (tussen Ancona en Perugia) in Italië? Ook in Italië blijkt Aquis te bestaan (op de PK vind je: Aquis Tatelis, Aquis Apollinaribus, Aquis Larodes, Aquae Populaniae), net als in Frankrijk overigens waar ook meerdere Aquis bestaan, zoals Aquis Bormonis, Aquis Calidis, Aquis Neri, Aquis Nisincii en Aquis Segeste (Aix-en-Provence). Ook St.Amand-les-Eaux duidt die waternaam met (warme) bronnen aan. De naam 'Aquis' is een waternaam en duidt een plaats met (warme) bronnen aan. Op de PK vind je wel 40 plaatsen die Aquis/Aquae heten. Het is dus eerder een 'soortnaam' dan een eigennaam van één plaats.
- Interessant blijkt het jaar 775 te zijn, waarover meer teksten bestaan en dus meer informatie bekend is. We vergelijken hier tekst 305 uit De Ware Kijk Op 2 met de teksen uit de ARF en de Annales Q.D. Einhardi (AE) uitgave van Georgius Heinricus Pertz en Fridericus Kurze, 1895. De bronnen bij tekst 305 zijn: Annales Einhardi, MGS, I, p. 153; HdF, V, p. 202. Annales S. Amandi, MGS, I, p. 12. Wilhelmi gesta regum Anglorum, MGS, X, p. 455. Annales Pataviani, MGS, I, p. 16.
Het betreft de vierde veldtocht van Karel de Grote (=verder afgekort als K.) tegen de Saksen (na de veldtochten in 772, 773 en 774).
Opmerkelijk zijn de verschillen in deze drie bronnen, die aanleiding geven voor verschillende opvattingen. We geven hieronder de belangrijkste gegevens van deze veldtocht in chronologische volgorde in de verschillende kolommen. In de laatste kolom volgen enkele opmerkingen en/of conclusies.
Karel de Grote wordt in deze teksten vroom, beroemd en zeer genadig genoemd. Ondertussen richt hij minstens acht slachtingen aan onder de Saksen en nog enkele tegen de West- en Oostfalen, de Angrivariërs en Austrasiërs en nog een tegen de Longobarden. Van de slachtingen tegen de Saksen, die ook de jaren daarna nog bleven aanhouden, kun je toch niet spreken van een zeer genadig vorst. Het was pure genocide. Lees meer bij Karel de Grote, heilige of machtwellusteling.
Tekst 305 WKO2. Tussen haakjes de locatie volgens Delahaye. ARF en (locatie volgens Collectief Carolus, verder CC in dit overzicht.) AE (uitgave Pertz/Kurze) Opmerkingen/conclusies. 1 Rijksvergadering te Carisiaco (Quierzy bij Noyon). Daarna stak hij de Renus over naar het land van de Saksen. De vrome, beroemde koning Karel hield een landdag in Düren. K. overwinterde in Carisiaco en hield er een consilium en vervolgens een algemene vergadering in Duriam villam. Consilium=bijeenkomst, vergadering, landdag. WKO en AE noemen beide als eerste een 'consilium' in Carisiaco. ARF noemt in 775 als eerste een landdag in Düren. AE noemt ook de 'generali conventu' (algemene vergadering) in Duriam (Düren). Vanuit Quierzy stak hij de Renus over naar de Saksen. Dat Nijmegen ooit uitvalsbasis was tegen de Saksen (volgens de traditie!) wordt met geen enkele klassieke tekst aannemelijk gemaakt. 2 K. stak de Renus (Schelde) over naar Saxonia. Vandaar zette hij zijn campagne voort naar Saksen. trok over de Rheno over, naar de Saksen waar de gevechten begonnen In de ARF wordt de Renus niet genoemd. Handschrift E3 en E6 van AE geven echter wel 'reno'. 3 Nam de vesting Sigiburg (Sebourg) in. nam de vesting Syburg in (Hohensyburg ten zuiden van Dortmund). nam 'castrum' Sigiburgum in. Na de Renus overgestoken te hebben komt K. als eerste in Sigiburgum aan. Was dit, anders dan CC stelt, Siegburg vlak over de Rijn bij Bonn? Vanaf Quierzy is dat een tocht van ruim 450 km. Van Düren naar Hohensyburg is 120 km. 4 Liet vesting Aresberg (Aremberg op 8 km oost van Valenciennes) versterken. herbouwde Eresburg (Obermarsberg tussen Paderborn en Kassel) versterkte Aeresburgum dat door de Saksen was verwoest AE geeft ook Aeresburgum. Van Düren via Hohensyburg naar Obermarsberg is ruim 246 km. 5 K. begaf zich naar de rivier Wisera (Wimereux) naar Brunesberg (Braunsberg) trok toen over de Weser (of de Weser over?) kwam aan bij de 'Wisuram' in de plaats die Brunesberg wordt genoemd. Het is niet aan te geven waar en hoe men over de Weser ging, maar tussen Obermarsberg (zie 4) en Bielefeld (zie 6) ligt de Weser niet. Om van Obermarsberg naar Bielefeld over de Weser te reizen, betekent dat je een omweg van ruim 200 km maakt, waar de afstand over land tussen beide plaatsen slechts 85 km is. In Duitsland is het nog steeds onduidelijk waar men de Saksen precies plaatst. In Sachsen-Anhalt, in Sachsen of toch in Nieder-Sachsen? Om in Sachsen te komen vanuit Obermarsberg steek je niet alleen de Weser over, maar ook de Leine, de Oker en de Elbe wat toch een extra afstand van ruim 300 km betekent. Vanuit Obermarsberg naar Nieder-Sachsen is logischer. Dan volg je de Weser.
In Frankrijk ging K. van Aremberg (zie 4) naar Brunembert (zie 6) over afstand van 145 km en stak de Wimereux over (zie 7) tot aan de rivier Ovracus (zie 8). De Wimereux is een rivier tussen Colembert en de plaats Wimereux, ten noorden van Boulogne-sur-Mer, aan La Manche/Het Kanaal. Voor de locatie van de Saksen klik hier.6 naar Brunesberg (Brunembert 7 km n.w. van Desvres) en kwam in Braunsberg waar K. op een menigte Saksen stootte. waar een menigte Saksen hem verhinderde de rivier over te steken. Vanaf Düren naar Bielefeld is 335 km. Brausberg ligt ten noorden van Bielefeld ten n.o. bij Minden. Overigens ligt Minden ten noord-oosten van Bielefeld en niet ten noord-westen wat CC stelt. Van Obermarsberg naar Bielefeld is 89 km, ofwel 3 dagreizen. 7 K. stak met een deel van zijn leger de Wimereux over en streed zich een doortocht zware gevechten, Saksen verjaagd, beide oevers in handen van de Franken, veel Saksen gedood (zie verder 8) De koning haastte zich over die rivier en Van de Weser naar de Oker is ruim 40 km. Daar leverde K. slag met de aanvoerder van de Saksen die hem met de Ostfali (zie 9) tegemoet kwamen. 8 tot aan de rivier Ovacrus (Guarbecque). trok verder tot de rivier Obaccrum (Oker, zijrivier van de Aller) trok met een deel van het leger van die rivier naar de rivier Ovaccrum Let op het verschil tussen Ovacrus en Obaccrum. Kopieerfout of onduidelijk handschrift in het origineel? In handschrift E1 en E3 staat ouacrum, in E6 ouacerum, in E8 ouaccra. De -u- staat hier voor de -v-. Zie ook de discussie over Cevelum. In handschriften lijken --v- en -b- ook erg op elkaar. Zie bij Danuvius. In deze tocht is de rivier Oker een dissonant want deze ligt ver uit de richting van de overige plaatsen. De afstand tussen Wimereux en de Guarbecque is 56 km. De Guarbecke (Gaverbeek) is een riviertje van 12 km. en ontspringt in Norrent-Fontes en stroomt vervolgens door de plaatsen Ham-en-Artois, Busnes, Guarbecque, Ham-en-Artois, Isbergues, en Saint-Venant om daar in de Leie (in 't Frans Lys) uit te monden, die uiteindelijk in Gent (B) in de Schelde uitmondt, met een stroomgebied van 2900 km². 9 K. leverde strijd met Saksen en Ostfalli (Estevelles) en kreeg gijzelaars kwam de Austreleudische Saksen (Osterleudi, Oostfalen) tegen die hem gijzelaars gaven en zij verklaarden onder ede trouw aan koning Karel. Hessi (Hassione), een van de belangrijkste mannen van de Saksen, met alle Ostfalais , en boden gijzelaars, die de koning had bevolen en zwoer de eed van trouw. In noot 122 geeft CC de volgende toelichting: Austreleudische Saksen zijn de Germanen die ten oosten van het Frankische Rijk leefden. De benaming 'Austreleudi' of 'Osterliudi' betekent 'mensen van het oosten'. Het is een Frankische verzamelnaam voor diverse Germaanse volkeren, zoals de Oostfalen, Westfalen, Angrivariërs, Angrivaren. Deze volkeren waren weer onderverdeeld in de stammen van de Chauken, de Semnonen, de Brukteren, de Ampsivariërs, de Thüringiërs, de Cherusken en de Elbe-Saksen. Voor de Frankische geschiedschrijvers was het niet altijd even duidelijk met welk Germaans volk men precies te maken had. De vage aanduiding 'mensen van het oosten' biedt dus meestal maar weinig informatie. Deze informatie in noot 122 is net zo vaag. De stammen die hier opgesomd worden volgens de traditie over heel Duitsland verspreid, maar horen volgens Delahaye allemaal thuis in Noord-Frankrijk. Zie daarvoor De Ware Kijk Op. 10 op terugweg kwamen de Angrivarii (Angres) hem tegemoet Toen Karel teruggekeerd was kwamen ook de Angrivariërs en Austrasiërs leverden gijzelaars Toen hij terugkeerde, kwam hij in het dorp dat Bucki wordt genoemd, om de belangrijkste mannen van de Angrivarii en familie te ontmoeten, net als de Ostfalai, gaven ze gijzelaars en de eed van trouw. Volg je punt 8, 9 en 10 dan verbleven de Angrivaii en Austrasiërs tussen de Ovacrus (Oker volgens de traditie) en Bucki (Bückegau bij Minden volgens traditie; afstand 130 km), ten zuiden van Hannover en ten noorden van Bielefeld. Traditioneel worden de Amsivarii rond Bremen geplaatst, de Angrivarii rond Lüneburg (ten zuiden van Hamburg), maar ook rond Bremen. 11 bij Bucki (Bucqoy) en ook deze versloeg hij. dat was in Bucki (Bückegau, gouw van Bücke ten oosten van Minden zie beschrijving punt 10 hiervoor. ARF geeft geen nadere locatie van Bucki, slechts 'ten oosten van Minden'. Daar ligt wel de plaats Bückeberg, maar dat was het dus niet. 12 een ander deel van het leger bleef bij Wisura (de Wimereux) deel van het leger bleef op de oever van de Wezer K. stuurde een deel van het leger naar Wisuram, nadat hij zijn kamp had opgeslagen op de plaats, die Hlidbeki werd genoemd, Wij schrijven Wezer met een -z-, in Duitsland is het Weser met -s-. 'Zijn kamp had opgeslagen': blijkbaar gaat het hier om een tijdelijk tentenkamp. De genoemde plaatsen hoeven dus geen plaatsnamen van steden of dorpen te zijn. Zie verder toelichting bij 13. 13 kamp opgeslagen bij Hlidbeki (Ledinghem) bij Lidbach (Lübbecke) met Gods wil worden zeer veel Saksen gedood. K. opnieuw op de Saksen afgestormd en heeft minstens zo'n grote slachting aangericht. om ongeveer het negende uur van de dag, toen ze terugkeerden naar het kamp (reverterentur in castra; kasteel Hlilbeki), en de Saksen als waren zij hun bondgenoten geweest, kwamen de Franken het kasteel binnen; en doden ze slapend of halfslapend, omringd door een trouweloos verraad van de Saksen werd het bloedbad zo uitgevoerd. Wie is hier nu laf en trouweloos? De Saksen die verraden werden (als waren zij bondgenoten geweest) en sliepen of de Franken die hen in hun slaap afslachtten?
Let op het verschil tussen Hlidbeki (in WKO en VKM) en Lidbach (in ARF): 'bach' is duidelijk een 'verduitsing' van 'beki'. Dit soort verschillen geven aan dat de ARF bij het kopieëren is aangepast aan de Duitse opvattingen.
Van Düren (nr.1) naar Lübbecke (13) is ruim 700 km. De Saksen verbleven dan in Nieder-Sachsen en niet in Sachsen of Sachen-Anhalt.
AE omschrijft ook het tijdstip: 'het negende uur van de dag', wat ook vertaald wordt met 'rond het middaguur' ('circa nonam diei horam reverterentur in castra') (zie bij uren van de nacht en geeft nadere informatie over de locaties. Er wordt geen verschil gemaakt tussen 'castra' = (tenten?)kamp en 'castra' = kasteel. Sygiburgum en Eresburgum, maar ook Hlidbeki worden castrum genoemd (zie punt 3 en 4). In afschriften E1,3,5 en 6 wordt Hudbeki geschreven, in E7 hudbechi en in E8 hlidbeki. Let ook op het verschil in hoofdletter H en kleine letter h.14 gevecht met Westfali (West-Wailly) veel buit gemaakt op de Westfalen. Gijzelaars aangenomen door K. en richtte nog drie keer een slachting aan onder de Saksen om vervolgens van de Westfalaorum gijzelaars te hebben ontvangen, Tel je dit jaar alle 'slachtingen' onder de Saksen bij elkaar, dan is het een bloedig jaar geworden met minstens acht (8!) veldslagen of slachtingen. Desondanks heeft Karel de Grote, die rechtvaardig, zeer genadig, vroom en eerlijk wordt genoemd, hen niet verslagen, immers in de jaren daarna trok hij nog meerdere keren tegen de Saksen op. Het was pure genocide. 15 K. onderwierp plaats Bokweri (Bruay-la-Buissière) en keerde dankzij Gods hulp naar zijn eigen Frankische Rijk terug. keerde hij terug naar Francia om er te overwinteren. 'Keerde terug in zijn eigen Frankische Rijk' of 'Francia' betekent dat alle plaatsen hiervoor genoemd (punt 2 t/m 14) buiten het Frankische Rijk lagen. Het is dan ook uitgesloten dat Saxonia tot het Frankische Rijk gerekend kan worden. Bekijken we nu de hele veldtocht vanaf punt 1, de overwintering in Quierzy, tot punt 15 'om er te overwinteren' dan geeft het aan dat deze veldtocht binnen dat jaar van winter tot winter plaats vond. 16 wordt niets vermeld aangezien dat bij het jaar 776 hoort. Longobard Hrodgaud brak zijn eden van trouw en Karel vertrok naar Italië met enige Franken. wordt ook niet vermeld in 775 In 775 vertrok K. ook nog naar Italië, maar vierde (onderweg?) eerst nog Kerstmis in Schlettstadt (zie 17), immers in 776 trok hij pas Italië binnen. 17 wordt niets genoemd. in Scladdistatz (Schlettstadt, Sélestat tussen Straatsburg en Colmar) vierde hij Kerstmis. In handschrift B2 lezen we sclezistat, in B4 scladdistad, in B5 Scla listat en scladdistath en scaldisstat in C3 (uitgave Pertz/Kurze). wordt niets meer vermeld. Bekijken we nu de hele veldtocht vanaf punt 1, de overwintering in Quierzy, tot punt 17 'hij vierde Kerstmis in Schlettstadt' dan geeft het aan dat deze veldtocht binnen dat jaar van de winter tot de volgende winter plaats vond. 18 Deze veldtocht bij Albert Delahaye vindt geheel in Noord-Frankrijk plaats en beslaat tussen regel 1 en 15 een afstand van in totaal 295 km. De veldtocht volgens de traditionele opvattingen vindt grotendeels in Duitsland plaats en beslaat tussen regel 1 en 13 van Düren naar Lübbecke al een afstand van in totaal 880 km. Zou K. vanuit Quierzy vertrokken zijn en in Selestat teruggekeerd zijn om Kerstmis te vieren, dan wordt het een veldtocht van ruim 1500 km, waarin ook nog acht (8!) veldslagen met de Saksen, vier met Angrivarii, Austrasiërs, Westfalen en Oostfalen plaats vonden en ook nog het kasteel Eresburg werd hersteld en dagelijks een kamp werd opgebouwd, ook al wordt dat niet steeds vermeld. Werkelijk een ongekende prestatie, maar niet erg geloofwaardig.
Zet je deze reis af op de locaties die Albert Delahaye in zijn visie geeft (zie kaart hiernaast links), dan is het een reis over 1000 km, inclusief de route naar Parijs. Nog een flinke reis vanwege de route naar Choisy-au-Bac of Parijs. Haristallio is niet Herstal, maar Thiennes (E) (op 5 km van Aire-sur-la-Lys) welke plaats ook Heristelli heette. Paderbrunnen is Pierefonds (B) (Oise), de Saksen verbleven aan Het Kanaal (rond Fréthun (C), Theotmelli, door Einhard in verband met de strijd van Karel de Grote tegen de Saksen genoemd, is Thiant op 8 km zuidwest van Valenciennes. Wormatiam is Wannehain (F) (in regio Nord), de rivier de Hasa (is de Hissca, Sambre) en de rivieren Wisoram en Albiam zijn de Wimereux en de Franse Aa en liggen allemaal tussen (F) en de kust. Het blijkt dat alle gebeurtenissen plaats vonden in een beperkt gebied in het noord-westen van Frankrijk (helemaal in regio Nord) op de route naar Pierrefonds (B) en Choisy-au-Bac of Parijs (D) na. Zou Karel vanuit Pierrefonds naar Parijs gegaan zijn voor de begrafenis van zijn moeder, dan komt de extra omweg tussen (C) en (D) te vervallen en zou de totale reis beperkt zijn tot 350 km.
Er bestaan van de ARF zo'n 30 verschillende versies. Zie overzicht hiernaast. Bij het overnemen van de geschreven teksten in gedrukte tekst blijken er verschillen te bestaan in lezing van bepaalde woorden en (plaats-)namen, maar ook van gebeurtenissen. Dat wordt in de uitgave van G.H.Pertz en F.Kurze uit 1895 aangegeven in noten onderaan de pagina. In deze uitgave wordt de ARF ook steeds vergeleken met de 
D (quattuor milia, 4x I met caron) zou moeten zijn.