Het verhaal van Gelderland: hoofdstuk 4: De Romeinen komen. (p.139-176).

1. Caligula (37-41) is waarschijnlijk in hoogsteigen persoon de Rijn afgevaren; in Vechten en het Zuid-Hollandse Valkenburg zijn planken van wijnvaten uit zijn privévoorraad gevonden, zoals keizerlijke merktekens suggereren. Of Caligula in Nederland is geweest is dus slechts gebaseerd op een suggestie. Er is geen direct bewijs. De 'planken' van wijnvaten betreft slechts één plank waar een tekst op staat die geïnterpreteerd worden als zijnde van Caligula. Zie afbeelding hieronder (bron: AiN Jaargang 4 nr 4 BW (dec 2020) 2-11.pdf). Gaat het hier over Caligula? Wat is de betekenis van het 'Mior B Alon'? Daar schrijven Wouter Vos en anderen, de auteurs van dit artikel, niets over. Wel schrijven ze dat het 'wellicht' en 'niet uitgesloten' is geweest, maar dat er geen harde bewijzen zijn en dat er speculaties over de plek van deze historische gebeurtenissen zijn. Lees meer over dit artikel uit Archeologie in Nederland. Nu er ook bij Velsen een wijnvat gevonden blijkt te zijn, niet uit de tijd van Caligula maar uit rond 29 na Chr., vervallen ook al deze speculaties. Dus we hebben een duig van een wijnvat gevonden bij Valkenburg. Is dat het enige om aan te tonen dat het Caligula in Nederland was? Wel een erg mager bewijs, zoals ook Wouter Vos en mede auteurs aangaven in hun artikel. Hadden andere keizers onderweg dan nooit dorst? En sjouwden die hun eigen wijn niet mee, maar dronken zij Franse wijn? Zie ook de volgende punten over Caligula's aanwezigheid in Nederland.
2. Hij liet zijn soldaten als oorlogsbuit schelpen verzamelen. Of die beschrijving waarheidsgetrouw is, valt niet te controleren. Ook niet waar hij dan precies op het strand zou zijn geweest. Dit gebeuren valt wel te controleren als je over de grens kijkt. De Franse literatuur is daar wel duidelijk over. Dit vond plaats in Frans-Vlaanderen aan de kust van het Kanaal, waar in Boulogne-sur-Mer vele eeuwen de bekende en door hem gebouwde "Phare de Caligula" of "Tour d'Ordre" heeft gestaan.
   
   
3. Caligula trof voorbereidingen voor een grootschalige campagne, zoals blijkt uit de aanleg van verschillende forten langs de Rijn. Uit deze tijd dateert ook het vermoedelijke Limesfort in de Loowaard bij Duiven en werd de versterking op het Kops Plateau in Nijmegen tot een ruiterfort verbouwd. Welke forten dat waren wordt onder punt 13.6 vermeldt: het blijkt met de nodige vraagtekens om slechts drie (?) forten te zijn gegaan. Loowaard is slechts gebaseerd op een vermoeden, dus telt niet mee.
   
   
4. Maar de belangrijkste aanwijzing is de exacte datering van een van de houten palen, dat met de bouw van dit fort is begonnen in de lente van het jaar. Hier is sprake van een cirkelredenering naast een aanname op grond van een dendrochronologische datering. De kapdatum is nooit gelijk aan de datum van gebruik van die paal. Het gaat dus slechts oom één van de palen? Hoe zit het met de rest?
   
   
5. Of Caligula werkelijk naar Brittannië wilde, is niet met zekerheid te bepalen. Waar gaat het dan over, anders dan over onzekerheid, die voortkomt uit de gedachtenspinsels van historici?
   
   
6. De Rijnforten kregen echter te maken met piraterij door de Chauken, waarna Claudius zijn generaal Corbulo erop afstuurde. In 47 trokken de Romeinen zich terug en werd de Rijn de Romeinse Rijksgrens. Over welke Rijnforten gaat het hier? Op p.151 schrijft Van der Heijden dat er in de eerste helft van de eerste eeuw slechts 4 Rijnforten bestonden: Bijland-Herwen, Meinerswijk, Vechten en Velsen (was dat een Rijnfort? Ligt Velsen aan de Rijn? Topografie blijkt bij veel historici een weinig ontwikkeld gebied).
   
   
7. Het leger trok zich nu terug in de nieuwe forten langs de Rijn. Hoeveel nieuwe forten waren dat in 47 na Chr.? Drie? Zie hierboven. Of waren dat de 50 forten die Drusus bouwden langs de Rijn, maar die nooit gevonden zijn in Nederland. Zie hierboven onder punt 7.
   
   
8. Veel archeologen zien dat moment als het startpunt van de Romeinse rijksgrens, de Limes. Veel archeologen? Dus niet allemaal? Wie dan wel en wie niet? En hoe zit het met zien dit? Op grond waarvan wordt dit gezien? Maar hoe denken de historici erover? Het is natuurlijk uitermate discutabel als archeologen geschiedenis gaan schrijven. Zij dienen zich bezit te houden met opgraven en technisch onderzoek. Ook hier wordt de term 'Limes' onjuist gebruikt. Het is een term, niet van de Romeinen maar van 19e eeuwse Duitse historici die er de grens uit de 4de eeuw, die op de taalgrens lag, mee bedoelden en dat was niet langs de Rijn.
   
   
9. De verhoogde militaire activiteit leidde tot de bouw van versterkingen aan de Rijn. Of de Romeinen deze versterkingen toen al zagen als permanente verdediging van de grens, valt te betwijfelen. Pas enkele generaties daarna zou keizer Domitianus (81-96) een begin maken met de structurele afbakening van de Limes, later gevolgd door grootschalige projecten onder Traianus (98-117) en Hadrianus (117-131). Enkele generaties daarna? Hoeveel generaties en hoeveel jaren omvat een generatie? Dertig? Dat de Rijn een grens was ter verdediging, is een nu toch wel achterhaalde opvatting. Lees daarover meer in Archeobrief 1 van maart 2008.
   
   
10. Een keten van forten. De Limes had niet overal hetzelfde uiterlijk. Dat blijkt ook wel uit de opgegraven forten en nederzettingen. Zwammerdam had een totaal ander uiterlijk dan Valkenburg. Het spreekt ook die aangenomen eenduidigheid tegen, zoals op p.153 met Ruffenhofen wordt verondersteld. Zie punt 13 hiervoor.
    
    
11. De Neder-Germaanse Limes van Remagen tot Katwijk, is sinds juli 2021 opgenomen op de UNESCO-lijst van Werelderfgoed. Het blijft de vraag in hoeverre een tijd van onderdrukking, moord, doodslag en slavernij als Wereld-erfgoed behouden zou moeten blijven. Tacitus omschreef het al haarfijn met "De Romeinen zijn de rovers en plunderaars van deze wereld".
    
    
12. De Neder-Germaanse Limes is zeker niet in één keer aangelegd: het duurde bijna een eeuw voordat ze haar definitieve vorm kreeg. Er is bovendien een groot verschil tussen de delen ervan. Dit is de bevestiging van het hiervoor gestelde. Er was geen sprake van een eenduidige uitvoering van de forten langs de Rijn. Die waren allemaal verschillend en kwamen ook allemaal uit een ander tijd, wat in de traditionele geschiedenis nooit benadrukt wordt. Waarom wordt dat verzwegen? Het geeft een totaal ander beeld van die zogenaamde dichte grens. Wat wordt verstaan met de definitieve vorm?
    
    
13. ...de potentiële dreiging van Germaanse volkeren. Het is door meerdere historici vastgesteld (o.a. door A.W.Byvanck) dat er in Nederland geen enkele dreiging van Germaanse stammen vanaf de overkant van de Rijn heeft bestaan. Daar woonden niemand, wat Van der Heijden ook bevestigt op p.152 dat er geen sterveling woonde, en dus ook geen Friezen en Chauken. Zie punt 6 hierboven en punt 13.r. hierna.
    
    
14. De Romeinen beschouwden die rivieren als de meest strategische en toegankelijke toegangswegen naar de binnenlanden van Germanië - en andersom waarschijnlijk als de gevaarlijkste plekken voor eventuele Germaanse invallen. Die invallen zijn er nooit geweest. De Germanen woonden al lang binnen het Romeinse Rijk, zoals de districten Germania Inferior en Germania Superior al aangeven.
    
    
15. Het fort bij Herwen lag bij het splitsingspunt van Rijn en Waal, zo valt af te leiden uit een combinatie van archeologische en historische bronnen. Een hier gevonden grafsteen van Marcus Mallius meldt de naam 'Carvium ad molem' (Carvium bij de dam), wat aansluit bij de vermelding van Tacitus dat hier een dam lag die het water tussen Rijn en Waal verdeelde. Het is daarbij overigens de vraag of dit fort precies op het splitsingspunt lag: recent onderzoek toont aan dat de Rijn een kilometer meer noordoostelijk stroomde. Het fort lag dus niet op de zuidoever van de Rijn, zoals de meeste andere forten, maar op de noordoever van de Waal. Gelukkig corrigeert Van der Heijden hier zichzelf. Het fort lag dus niet aan de Rijn. Bovendien schrijft Tacitus nergens over Rijn of Waal. Dat zijn interpretaties. Als de Waal dat toch de Patabus van de Peutingerkaart was, dat niet meer is, komen we met veel traditionele opvattingen in de problemen, zoals ook uit het volgende citaat blijkt. Lees meer over Carvium ad Molem en de grafsteen van Marcus Mallius.
    
    
16. De IJssel zou pas eeuwen later een omgekeerd verloop krijgen en als zijtak van de Rijn gaan afwateren in het Flevomeer. Deze opmerking houdt dus in dat de IJssel in de Romeinse tijd niet de derde Rijnmond geweest was, wat altijd wel de traditionele opvatting was. Het betekent ook dat de geschiedenis van Zutphen en Deventer herschreven zal moeten worden. Dat een zijtak van de Renus afwaterde in het Flevum is geheel juist, als je onder Renus maar de Schelde verstaat en het Flevum als voorloper van het Almere in Frans-Vlaanderen beschouwd. Lees meer over de Gelderse IJssel, het Flevum en Almere.
    
    
17. Een derde versterking in Gelderland lag iets meer landinwaarts, op het Kops Plateau bij Nijmegen, maar de precieze functie en de relatie tot de Limes zijn nog onduidelijk. Dit is een erg onthullende opvatting van Van der Heijden. Er is de loop van de geschiedenis in Nijmegen heel wat geschoven met de functie van het Kops Plateau. Het was in elk geval nooit het Oppidum Batavorum zoals W.Willems al vaststelde. Lees meer over het Kops Plateau.
    
    
18. In Nederland bouwden de Romeinen ten westen van Vechten maar liefst zeven castella, de grootste concentratie forten uit het hele Romeinse Rijk. En dat op een plek waar geen sterveling woonde. Een eenduidige verklaring is nog niet gevonden. Zolang die verklaring, al of niet eenduidig, niet gevonden wordt, blijft het speculeren, wat dan ook volop gedaan wordt, helaas ook door Van der Heijden. Hij noemt liefst zeven forten, maar op het kaartje op p.166 worden er 8 getekend. Zelf tel ik er tien (10!) in de literatuur. Welke forten tellen bij Van der Heijden niet mee? Erik Graafstal heeft er ook een andere opvatting over als hij in Archeologie Magazine nr.6 van 2002 opmerkt: "De eerste hoofdstukken van de vaderlandse geschiedenisboekjes kunnen we gelijk herschrijven". Zie ook het artikel van Graafstal in Archeobrief 4 van dec.2008. Van der Heijden noemt Katwijk als laatste castellum (zie punt 13.11), was het dan niet Leiden of de Brittenburg, zoals eerder en door anderen werd volgehouden? Dat er geen sterveling woonde spreekt in elk geval de dreiging van invallende Germanen (ook van de Friezen) tegen en is een bevestiging van wat Byvanck al in 1942 schreef.
    
    
19. Tussen Meinerswijk en Vechten, hemelsbreed zo'n 50 kilometer, is uit deze periode nog geen ander castellum gevonden. Dat zou betekenen dat de Rijn ten zuiden van de Veluwe compleet onbeschermd is geweest. De afwezigheid van fortificaties versterkt het argument dat de Romeinen in deze fase niet uit waren op verdediging van de Rijn, of er in elk geval geen prioriteit van maakten. Van der Heijden ontdekt hier wat anderen al meerdere decennia weten: de Rijn was geen verdedigingsgrens. Zie hiervoor bij punt 12.4 en 13.i.
    
    
20. De resten van deze forten liggen meters onder het maaiveld; in de Bijland liggen grote brokken tufsteen op een diepte van 10 à 12 meter, volgens een aantekening uit 1939. Hier worden de transgressies op een aansprekende manier bevestigd. En in dat lagere niveau wil men dan de kanalen van Drusus en Corbulo leggen. Lees meer over deze kanalen van Drusus en Corbulo.
    
    
21. Gelderland kent inmiddels vier van deze 'verdronken forten', die erom schreeuwen nader onderzocht te worden. Wie weet liggen er onder de Gelderse uiterwaarden nog meer van dit soort archeologische verrassingen te wachten. Het 'schreeuwen' maakt wel duidelijk dat het een uiting van wanhoop betreft: wanhoop omdat men nog steeds geen enkele weet heeft over het wat en waarom. Wat er ondertussen over geschreven wordt is dus slechts speculeren aangezien het nooit onderzocht is.
    
    
22. Of er langs de Limes in Gelderland ook wachttorens stonden, is onzeker. De wachttoren in Heumesoord bij Nijmegen is dan ook onzeker? Maar ja, die stond niet langs de Rijn, maar ver landinwaarts. Wat de functie er daar dan van was, is ook nooit aangetoond. Lees meer over die wachttoren in Heumesooord
    
    
23. Het maakt eens te meer duidelijk dat de Romeinse overheid geen universele strategie toepaste bij de inrichting van de Limes: elk stukje grens kreeg een aparte benadering, geheel toegesneden op de regionale omstandigheden - waarbij het landschap de belangrijkste factor lijkt te zijn geweest. Nogmaals een bevestiging van het hiervoor gestelde dat in tegenspraak is met de altijd vol gehouden traditionele opvatting van de eenduidigheid van Romeinse forten en nederzettingen alsof daar een strategie of beleid achter gezeten zou hebben. Het verschil in bouwwijzen van de forten en nederzettingen en de tijdsverschillen van de bouw (zie hierboven bij Graafstal) maakt eens te meer duidelijk dat die aangelegd werden als het zo uitkwam, wellicht door veteranen of uitwijkelingen. Er zat dus beslist geen Romeinse strategie achter, zeker omdat de geachte van de 'verdedigensgrens' ook losgelaten is (zie hiervoor punt 9).
    
    
24. Vaarroutes waarbij bestaande kreken met elkaar werden verbonden: het Kanaal van Corbulo. Tom Buijtendorp heeft beschreven dat het kanaal van Corbulo niet bestaan kan hebben vannwege het niveauverschil tussen Rijn en Maas. Lees daar meer over bij de Gouden Eeuw van de Romeinen. Lees ook meer over de kanalen van Drusus en Corbulo.
    
    
25. Het houdt wel in dat er een goede vaarroute tussen Maas en Rijn moet zijn geweest. Wetenschappers gaan ervan uit dat zo'n noord-zuidverbinding in het Gelders rivierengebied lag, maar het is de vraag of er in de vroeg-Romeinse tijd een makkelijke natuurlijke scheepvaartroute was tussen Waal en Maas. De hoofdstroom van de Waal liep ter hoogte van Tiel rechtdoor, dus westwaarts, in het rivierbed van de Linge. Pas in de derde eeuw boog de rivier bij Tiel af naar het zuiden om daarna samen te vloeien met de Maas. De Lek en de Hollandse IJssel bestonden in deze periode evenmin. Het moet zijn geweest! Van wie moet dat? Niet van wetenschappers die er immers slechts vanuit gaan. Welke wetenschappers dit zijn blijft ook onbekend. En waar gaan ze vanuit? Hier worden enkele heilige huisjes omver geschopt en wel met betrekking tot het bestaan van de Lek, Hollandse IJssel en de Waal in de Romeinse tijd. De Waal was dan dus niet de Patabus van de Peutingerkaart. Het was de Maas! De opvattingen over de Peutingerkaart zullen dan ook danig herschreven moeten worden. Lees meer over de Peutingerkaart. Een afbeelding van een deel van de Peutingerkaart vind je op de kaft van dit boek. Ziet U ook dat aan de overkant van de Maas bij Nijmegen (Noviomagi) de Franse plaats Baca Conervio (Bavay in Noord-Frankrijk) ligt. Waar is Brabant? Waar is België? Het zijn nog steeds onopgeloste discussiepunten, tenzij men de opvattingen van Albert Delahaye volgt, dan komt men tot een logische visie.
    
    
26. De ligging van een mogelijk kanaal - haaks op de huidige Waal in de richting van EIst - roept veel vragen op over reikwijdte en functie. Een hoofdverbinding tussen Waal en Rijn lijkt het evenwel niet te zijn, die zal waarschijnlijk meer westelijk hebben gelegen. Van deze hoofdverbinding kan - bij gebrek aan archeologisch bewijs - wel een hypothetische route door het Gelders rivierengebied worden uitgestippeld, een beetje zigzaggend tussen de toen bestaande rivierlopen. Dit is een sprekend schoolvoorbeeld van hoe in Nederland geschiedenis wordt geschreven: het is mogelijk, roept vragen op, lijkt waarschijnlijk en zonder archeologisch bewijs blijft het dus hypothetisch. Maar ondertussen staat het weer in een boek genoteerd en dient het voor een volgende auteur als een vaststaande bron.
    
    
27. In de Romeinse tijd zou Rossum zo'n overslaghaven geweest kunnen zijn, zo wijst een recente inventarisatie van vondsten uit. In noot 25 wordt verwezen naar de masterscriptie van J.van Hemert. Hij zal zeker zoiets geschreven hebben in zijn scripte, maar ik lees toch graag op grond waarvan hij tot de conclusie kwam dat er sprake is van een overslaghaven. Zolang het geweest zou kunnen zijn is het natuurlijk een aangenomen opvatting, of zoals Albert Delahaye dat noemde: 'een gratis bewering'.
    
    
28. Rossum ligt vlak bij Alem en Kessel, in een van de kerngebieden van de Eburonen en Bataven. Rossum wordt doorgaans geïdentificeerd met Grinnes of Grinnibus, dat bekend is van de Peutingerkaart. Rossum komt ook voor in het verslag van de Romeinse schrijver Tacitus over de Bataafse Opstand in 69. Grinnes is een van de vier plaatsen die rebellenleider Julius Civilis tijdens de nadagen van de opstand overviel. Doorgaans? Dus niet altijd en niet door iedereen? En woonden de Ebuonen dan toch niet in Limburg? Het Grinnibus van de Peutingerkaart en het Grinnes van Tacitus is niet Rossum (welke etymologie werd hier gebruikt?), maar Grincourt-les-Pas in Frans-Vlaanderen. De vier plaatsen die Julius Civilis op dezelfde dag aanviel waren Arenacum, Batavodorum, Grinnes en Vadam. Batavodorum is in de Nederlandse traditie Nijmegen, waar geen enkel bewijs voor is (zie bij W.Willems), de andere 3 plaatsen heeft men in Nederland nimmer met feitelijke bewijzen aangetoond dan slechts met gissingen. Zie citaat hierna. Lees meer over de Opstand van de Bataven.
    
    
29. Maar het vondstmateriaal (in Rossum) bewijst niet dat er een castellum heeft gestaan. Een fortificatie zo ver landinwaarts van de Limes is ook niet logisch. Het is daarom veel waarschijnlijker dat het leger heeft meegeholpen bij de aanleg van een overslaghaven, een herbouw of voortzetting van het logistiek knooppunt uit de tijd van Caligula. Ook voor dit geschrijf ontbreken de feitelijke bewijzen. Het zijn evenveel 'gratis beweringen', wat ook wel aangetoond wordt met 'het bewijst niet, is niet logisch en veel waarschijnlijker'.
    
    
30. Het verhaal over Rossum gaat verder met: zou kunnen hebben, doen vermoeden, zal afkomstig zijn van, aanwijzingen, om te besluiten met: over de aard van de nederzetting is niets met zekerheid te zeggen. Misschien was het een logistiek centrum, haven, villa, tempelcomplex ofbadhuis - of alles tegelijk (zie p.155). Hiermee toont Van der Heijden aan dat het slechts om speculaties gaat en evenzoveel 'gratis beweringen'. Misschien alles tegelijk? Zo kom je er wel erg gemakkelijk mee weg, als je niets bewijzen kunt.
    
    
31. Een laatste aanwijzing voor het toenemende belang van het Gelders rivierengebied vormen de scheepsvondsten uit de Romeinse tijd. Tot voor kort ging de landelijke interesse vooral uit naar teruggevonden schepen langs de Limes bij Zwammerdam, Woerden en De Meern, maar inmiddels komt het aantal vondstmeldingen in het Rivierengebied op eenzelfde aantal (mogelijke) schepen uit. Over scheepsvondsten wordt vervolgens door Van der Heijden geschreven dat het opvallend is, niet toevallig, opvallend genoeg, en waarschijnlijk (p.155). Ook dit verhaal is gebaseerd op -mogelijke- aanwijzingen. Welke aanwijzingen zijn? Lees meer over scheepsvondsten, waarvan nog lang niet is vastgesteld of het wel Romeinse schepen waren. Steeds vaker komt men tot de conclusie dat het 'inlandse' schepen waren.
    
    
32. Door de bemoeienis van de Romeinen en de versterkingen aan de Rijn kreeg het Rivierengebied een zeer diverse bevolking. Er zal wel enige interactie zijn geweest, maar de culturele uitwisseling bleef vooralsnog beperkt. Hoe men die culturele uitwisseling heeft kunnen vaststellen is uiteraard zeer bewonderingswaardig. Wellicht bestaat ook dit verhaal weer uit enkele 'gratis beweringen': ze kosten niets en niemand hoeft zich ervoor te verantwoorden. Maar dan komt toch de erkenning: Het heeft in ieder geval geen archeologische sporen nagelaten, schrijft Van der Heijden nog.Zonder archeologisch sporen is dit verhaal dus slechts een speculatie, waarmee dit boek helaas vol zit.
    
    
33. Het was dus vooral een land van nieuwkomers - waarbij de Bataven zelf ook deels tot die nieuwkomers kunnen worden gerekend. De Romeinen beschouwden hen als een bevriend volk, dat soldaten leverde voor de hulptroepen (auxilia). Hun Chattische voorouders dienden al als ruiters in het leger van Caesar. In noot 32 wordt verwezen naar p.136. Lees daarover meer in het Verhaal van Gelderland p.132-137. Dat de Chatten voorouders van de Bataven waren staat in geen enkele Romeinse bron. De Bataven trokken door het land van de Chatten, schrijft Tacitus. En dat van het bevriende volk van de Romeinen blijkt ook wel tegen te vallen gezien de Opstand van de Bataven.
    
    
34. Analyse van muntvondsten maakt het aannemelijk dat ze in elk geval al vanaf 12 v.Chr. in dienst waren van de Romeinen (vanaf de tijd van Drusus), maar mogelijk al eerder, vanaf ongeveer 19 v.Chr. - in de tijd dat de Romeinse legioenen neerstreken in Nijmegen. Noot 34. In noot 34 wordt verwezen naar een lezing van Nico Ropymans over 'numismatische evidentie'. Nu zal Roymans het onderhavige zeker wel gezegd hebben in zijn lezing, maar Roymans kennen we ook van andere 'gratis beweringen', zoals de veldslag van Caesar bij Kessel en de muntschat van Amby. En dit is het kenmerkende probleem van Roymans: hij beweert veel op grond van zijn titel en professoraat, maar met feitelijke bewijzen komt hij niet. Ook een professor moet bewijzen wat hij beweert. Maar wat valt er te bewijzen met munten? Lees eens wat de nestor van de Nederlandse Romeinse geschiedenis, dr.A.W.Byvanck, daarover schreef. Als ik een Spaanse Euromunt vind ben ik dan in Spanje? Of is die door een Spanjaard verloren? Bij Roymans dus wel. En dat in Nijmegen al in 19 of 12 v.Chr. een Romeins legioen gevestigd zou zijn is gebaseerd op zéér mager bewijs. Bewijs? Neen, slechts op dunne aangenomen opvattingen. Lees daarover bij Nijmegen onder Augustus.
    
    
35. In de eerste eeuw kennen we uit historische bronnen en inscripties negen Bataafse cohorten (elk bestaand uit ca. 500 man infanterie) en een Bataafse ruitereenheid (ala, eveneens ca. 500 man). De Bataafse hulptroepen laten zich archeologisch moeilijk traceren. Het is niet waarschijnlijk dat ze in de nabijgelegen Limesforten in Neder-Germanië waren gestationeerd: er zijn althans geen archeologische vondsten die daarop wijzen. De grafstenen van sommige van deze 'Gelderse' Bataven zijn nog altijd te zien in de tuin van het Museo delle Terme. In totaal zijn de namen van veertien Bataven bekend, allen begraven in Rome. Lees deze tekst eens zorgvuldig door. Het is allemaal niet 'waarschijnlijk' en 'moeilijk te traceren'. Lag het Eiland van de Bataven dan in Rome? Dat de Bataven Gelders waren is net zo waarschijnlijk als dat Sinterklaas bestaat, ook al hebben ze in Nijmegen een St.Nicolaaskapel. Sorry dat ik soms sarcastisch wordt, maar bij zoveel onzin is het moeilijk serieus te blijven. Deze grafstenen tonen onomstotelijk aan dat de Bataven niet in de Betuwe woonden. Daar is geen enkele graf- gedenk-steen van een Bataaf gevonden of iets anders dat iets over de Bataven vermeld.
    
    
36. Nu mag ook Suetonius niet zomaar worden geloofd, maar over Bataven als keizerlijke lijfwacht is nadien inderdaad een hele tijd niets meer te vinden. Terwijl Bataafse jongemannen deel uitmaakten van het keizerlijk hof en zo in de allerhoogste kringen van de Romeinse samenleving verkeerden, leefden hun ouders in een totaal andere wereld. De Bataven in het Rivierengebied bleven grotendeels vasthouden aan hun eigen levensstijl, met dezelfde boerderijen waarin hun voorouders ook al woonden. Opgravingen in de nieuwbouwwijk Passewaaij in Tiel en op het bedrijventerrein Hondsgemet bij Geldermalsen laten zien dat de boerderijen zich het grootste deel van de eerste eeuw bleven richten op zelfvoorziening door kleinschalige, gemengde landbouw (p.161). Dit weerspreekt ook weer de vestiging van Bataven in de Betuwe, zoals algemeen werd aangenomen. Er is van dit omvangrijke volk nauwelijks iets te vinden, dan slechts enkele boerderijtjes. Lees ook meer over de opgravingen in Tiel-Passewaaij. Maar wat hier ook weer duidelijk blijkt dat men de klassieke schrijvers 'niet zomaar geloofd' als het de historici niet uitkomt. Ook dit is een probleem onder historici. Men citeert uit de klassieke teksten slechts wat in hun straatje past. Men leest halve teksten, vertaald onjuist en kwalificeert iemand die wel juist vertaald en hele teksten geeft als een warhoofdt.
    
    
37. De Bataafse soldaten namen ze na hun afzwaaien elementen van de Romeinse cultuur mee terug naar het Bataafse platteland. Jaarlijks zou het moeten gaan om zo'n 125 terugkerende veteranen. Toch was er na drie tot vier generaties nog steeds weinig aandrang om de Romeinse levensstijl helemaal over te nemen. Dat leidde tot een soort sociale spagaat: formeel hoorden de veteranen bij het door de Romeinen bepaalde Bataafse district, de Civitas Batavorum, maar tegelijkertijd maakten ze deel uit van de oude hiërarchische structuren. De beroemdste Bataaf, Julius Civilis, was in het jaar 68 officier in het Romeinse leger; uit zijn naam kan worden afgeleid dat zijn (over)grootvader al onder Augustus of Tiberius burgerrecht heeft gekregen, want de naam 'Julius' verwijst naar de familienaam van de Julische keizers. Maar Tacitus schrijft ook dat hij 'van koninklijken bloede' was en daaraan gezag ontleende binnen de Bataafse gerneenschap (p.161). Knap van Van der Heijden dat hij elementen van de Romeinse cultuur kan terugvinden in de Betuwe. Ik zou dat toch een graag eens toegelicht zien met enkele voorbeelden.

1. Hun territorium (dat van de Bataven) reikte tot aan Trier en Tongeren, en heel even leek er zelfs perspectief op een onafhankelijk, Gallisch rijk. (p.165). Dit vraagt toch een zeer uitgebreide toelichting. Immers de Bataven woonden toch alleen in de Betuwe? Wat kwamen ze in Trier en Tongere doen? De oplossing is vrij simpel: het is een gevolg van misplaatsing van de Treveri en Tungri, die in het (latere) West-Frankische rijk woonden en niet in het Oost-Frankrische rijk. Atuaca Tungrorum is niet Tongeren, maar Douai. Lees onder 18.r welke plaatsen Albert Delahaye hanteert voor de genoemde plaatsen in de Bataafse Opstand.
   
   
2. In een vertwijfelde poging het tij te keren, viel Civilis vier legerkampen tegelijk aan: Arenacum, Batavodurum, Grinnes en Vada. Lange tijd heerste onzekerheid over de identificatie van deze voor Gelderland belangrijke namen. Tegenwoordig wordt aangenomen dat Batavodurum verwijst naar Nijmegen. De link tussen Grinnes, dat als Grinnibus voorkomt op de Peutingerkaart, en Rossum werd al genoemd. Vada slaat wellicht op een van de belangrijkste plekken van de Bataven, namelijk het Brabantse Kessel. De hier genoemde onzekerheid bestaat nog steeds. Er doen allerlei speculaties de ronde, maar echt bewijs ontbreekt.
   
   
3. Ook Arenacum staat op de Peutingerkaart, maar dan als Harenatium, een plaats aan de Iirnesweg. Lange tijd dacht men dat het ging om Rindern, een plaatsje ten noorden van Kleef, maar enkele jaren geleden werd Harenatium met zekerheid geïdentificeerd via een combinatie van luchtfoto-archeologie en geofysisch onderzoek. Hiermee ontdekte men in de buurt van Bedburg-Hau, ten oosten van Kleef, de plattegronden van een castellum, een legioenkamp en een verzamelplaats voor meerdere legioenen en/of cohorten. (p.166.167). Hieruit blijkt nogmaals dat met de Peutingerkaart niets te bewijzen valt. Het is een falsum. Opvattingen worden 'aangepast' aan nieuwe bevindingen, waarmee de oude opvattingen dus fout blijken te zijn. Zet dit naat het verhaal van Jan Verhagen en er blijft weinig over van de Nederlandse opvattingen over de Peutingerkaart.
   
   
4. De wanhoopsdaad van Civilis mocht niet baten. In het nauw gedreven vluchtte hij naar de Betuwe, maar niet voordat hij Oppidum Batavorum in brand had gestoken. Archeologen vonden hiervan het bewijs in de vorm van een brandlaag, een donkere laag van verbrand materiaal dat een groot deel van de nederzetting bedekte. (p.167) Nadat Holwerda zo'n 100 kaar geleden meende het Oppidum Batavorum gevonden te hebben, vormen de bevindingen van W.Willems het ultieme bewijs. Wiilems stelde na intensieve en lange opgravingen naar het Oppidum Batavorum van Holwerda in Nijmegen: "We hebben het niet gevonden". En ten aanzien van de Bataven dat "als er al Bataven in Nijmegen of omgeving zijn geweest, dan hoorden zij bij het Romeinse leger ter plaatse". En wat bewijs je met een donkere laag? Lees meer over een brandlaag.
   
   
5. Vespasianus (69-79) herstelde de orde en het bestuurlijk gezag. In de rommelige periode na de Bataafse Opstand liet hij voor de zekerheid een legioen achter in Nijmegen, het Tiende Legioen Gemina. Dat legioen was in 70 helemaal vanuit Spanje gekomen om de laatste restjes van de Bataafse Opstand neer te slaan (p.167) Wat hier beweerd wordt is gewoon een onwaarheid. Of men kent de bronnen niet, of men liegt! Het is wel juist dat het Tiende Legioen de Opstand van de Bataven hielp neerslaan. Maar dat gebeurde niet in of bij Nijmegen, maar in Noord-Frankrijk. Het is algemeen bekend (zie de Nijmeegse literatuur, zoals van Bogaers, de Waele, Morren en Buchem), dat het tiende legioen pas in het voorjaar van 71 na Chr., dus ná de Bataafse opstand, in Nijmegen gelegerd werd. Daarvóór was het in Frankrijk (Norroy) gelegerd, waar het hielp de Bataafse Opstand te verslaan. Na Nijmegen vertrok het 10e legioen in ±104 n.Chr. naar Hongarije (Aquincum - Boedapest)! Over het feit dat het tiende legioen vóór haar komst naar Nijmegen in Noord-Frankrijk verbleef, zwijgt men even hardnekkig als betekenisvol (!).
   
   
6. Het Tiende Legioen betrok een deel van de oude legioenplaats van Augustus op de Hunnerberg, die al ruim tachtig jaar leegstond (p.169). Hier wordt dus toegegeven dat er van enige continuïteit in Nijmegen tussen 10 v.Chr. (of 17 ná Chr. zie punt 8?) en 70 na Chr. geen Romeinen of wie dan ook op de Hunnerberg aanwezig waren. Hoezo Nijmegen oudste stad? Waar verbleven de Romeinen of bewoners dan in deze lege periode van ruim 80 jaar?
   
   
7. Vooral de in Noord-Nederlandwonende Friezen en Chauken hadden zich al een paar keer hardnekkig vijandig gedragen en Romeinse legers aangevallen. Een strafexpeditie ging de Romeinen kennelijk te ver, en zou misschien ook kunnen escaleren, dus een militair baken in Nijmegen volstond. Een paar keer? Wanneer dan wel? Als Romeinse legers aangevallen werden lieten ze dat beslist niet onbestraft. De woorden 'kennelijk' en 'misschien' gevan al aan dat het hier slechts speculaties betreft.
   
   
8. De komst van het Tiende Legioen betekende in alle opzichten een grote verandering voor de regio. De legionairs waren niet alleen beroepsmilitairen, maar vooral ook geniesoldaten die werden ingezet voor de wederopbouw van de militaire en bestuurlijke infrastructuur. Zo herrezen in korte tijd bijna alle castella langs de Rijn. Dit betekent dus dat de castella (welke precies?) pas na het jaar 70 herbouwd (of gebouwd?) werden. Daar lees je toch weinig over bij andere historici zoals A.W.Byvanck en W.A.van Es. Lees meer over Romeins Nederland.
   
   
9. Daarnaast hielpen de legionairs bij de aanleg van de eerste Limesweg, de bouw van de tempel in EIst en (waarschijnlijk) van villa's - grote landbouwbedrijven - in de omgeving van Nijmegen. Het hier genoemde 'waarschijnlijk' is van toepassing op alles in deze zin. Het betekent dus dat dit alles pas gebouwd/aangelegd werd na het jaar 70. Dat is in tegenspraak met eerder bevindingen van historici zoals Bogaers, Byvank en Van Es. De opvattingen blijken steeds aan verandering onderhevig te zijn, naar gelang het de auteurs uitkomt, omdat het allemaal erg onzeker is! Het is dus niet met bewijzen te controleren, dus men schrijft maar wat zo uitkomt. Dat men anderen dan tegespreekt heeft men blijkbaar niet door. Het geeft (nogmaals) aan dat het slechts om speculeren gaat. Er is slechts sprake van onzekerheid over Romeins Nederland.
   
   
10. En om hun eigen legioenplaats van water te voorzien, legden ze een ruim vijfkilometer lange waterleiding (aquaduct) aan vanuit bronnen in Berg en Dal. Resten daarvan, in de vorm van enkele dammen en geulen, zijn nog steeds in het landschap aanwezig en behoren tot de best bewaarde en zichtbaarste overblijfselen van de Romeinse tijd in Nederland. Dit aquaduct is een volgend typisch voorbeeld van speculaties. Lees er meer over bij NEP in Nijmegen.
    
    

    Over het Oppidum Batavorum en de Hunnerberg beschreef W.A. van Es in zijn boek "De Romeinen in Nederland" (1981) een aantal opmerkelijke zaken. Let speciaal op de door mij onderstreepte worden. ▶ Desondanks vertoont onze kennis omtrent deze enige Nederlandse legioensvestiging nog vele gaten. En dat zal ook altijd wel zo blijven, want volledig opgraven behoort niet meer tot de mogelijkheden. ▶ De Hunerberg is ten tijde van Drusus kennelijk door het leger in gebruik genomen. Het is echter niet precies duidelijk waarvoor. ▶ Of misschien lag er in deze vroegste periode nog geen legerplaats op de Hunerberg en werd het terrein door het leger voor andere doeleinden gebruikt. ▶ Het is bij de huidige stand van kennis niet mogelijk zich een precieze voorstelling te vormen van de verhouding civiel-militair in het gebied waar momenteel Batavodurum bij voorkeur gelocaliseerd wordt. ▶ Een betere locatie valt echter op grond van de beschikbare gegevens niet aan te wijzen. Op de oostelijk aansluitende Hunerberg heeft Batavodurum in ieder geval niet gelegen. ▶ De eerste tijd schijnt het leger de Hunerberg niet intensief gebruikt te hebben. Pas na de Batavenopstand werd het ernst en werd hier een legioen gelegerd. ▶ Voor zover wij weten behoorde een invasie in Germania vanuit het Nederlandse rivierengebied niet tot de instructies die Varus had gekregen. ▶ Romeins Nederland is nimmer de eer van een colonia waardig geacht. ▶ Hier lag bij de komst van de Romeinen een nederzetting die Batavodurum of ook wel Oppidum Batavorum genoemd werd en de hoofdplaats vormde van het Bataafse en misschien ook van het Cananefaatse stamgebied. Het is overigens niet erg duidelijk wat men zich daarbij precies moet voorstellen. ▶ Vorm en uiterlijk van Batavodurum alias Oppidum Batavorum zijn eveneens nog geheel onbekend. ▶ Een betere locatie valt echter op grond van de beschikbare gegevens niet aan te wijzen. Op de oostelijk aansluitende Hunerberg heeft Batavodurum in ieder geval niet gelegen. ▶ Inmiddels stapelen de problemen wat deze Batavenburcht op de Kopse Hof betreft, zich op. De reconstructie van de burcht berust in feite op heel weinig gegevens. ▶ De kennis omtrent Batavodurum/Oppidum Batavorum blijkt dus al met al beperkt te zijn, om het maar eens vriendelijk te zeggen. ▶ Een concrete voorstelling laat zich aan deze plaatsnaam nog niet verbinden. Er is geen aanleiding om deze oudste Bataafse nederzetting een stad te noemen. Zie de pagina's 69, 90-93, 131-135, 150 en 156.

11. De zwartgeblakerde puinhopen van Oppidum Batavorum bleken ongeschikt om nieuw stedelijk leven in te blazen. Daarom begonnen de Romeinen met de aanleg van een compleet nieuwe stad in het huidige Nijmegen-West, die onder Traianus de naam Ulpia Noviomagus kreeg. Onder de keizers Domitianus (81-96) en Traianus (98-117) transformeerde de regio alsnog van een militaire zone tot de volwaardige Romeinse provincie Germania Inferior (Neder-Gerrnanië), met Keulen als hoofdstad. Lees meer over die zwartgeblakerde puinhopen onder punt 'd' hiervoor. Dat Keulen de hoofdstad was van Germania Inferior is in tegenspraak met anderen die Nijmegen en zelfs Voorburg noemen. De echte hoofdstad van Germania Inferior was Boulogne-sur-Mer (Bononia), tenminste volgens onderzoekers van de Peutingerkaart. Lees meer over de Peutingerkaart.
    
    
12. Voor zover bekend heeft het legioen nauwelijks militair hoeven ingrijpen. Een uitzondering is de opstand van Lucius Saturninus, in het jaar 89, waarbij deze gouverneur van Boven-Gerrnanië door zijn eigen legioenen tot keizer werd uitgeroepen. Het Tiende Legioen hielp mee de opstand in de kiem te smoren, overigens ver weg van Nijmegen, in het huidige Mainz. Dus het Tiende Legioen was in het jaar 89 in de buurt van Mainz? Dat is in tegenspraak met hier hiervoor gestelde in punt 'e' en 'k'. Er wordt met dat Tiende Legioen dus maar wat geschoven naar gelang het uitkomt. ofwel: er klopt niets van de traditionele Nijmeegse opvatting. Het Tiende legioen was tussen 71 en 104 in Nijmegen gelegerd en had dan wel de Opstand van de Bataven helpen onderdrukken, maar dat gebeurde op de plaats waar het Tiende Legioen in het jaar 70 was en dat was niet in Nederland, maar onbetwist in Noord-Frankrijk!.
    
    
13. Mogelijk kreeg het Tiende Legioen in 89 ook de opdracht om de eigen legioenplaats (castra) te herbouwen in steen, een klus die de legionairs op het lijf was geschreven. Van de eerste fasen van de legerplaats, opgetrokken uit hout en aarde, is helaas weinig bekend; grote delen van de Hunnerberg zijn weliswaar tamelijk nauwkeurig opgegraven, maar de gegevens over de eerste fasen werden nog niet gepubliceerd. Dat is gelukkig anders voor de laatste fase, het stenen fort. Dat behoort zelfs tot de best bekende legioenplaatsen van het Romeinse Rijk. (p.170). Lees vooral ook wat er onder punt 'd' geschreven is. Let ook hier weer op 'mogelijk' en het feit dat er helaas weinig bekend is en nog niet gepubliceerd. Het blijven dus speculaties van Van der Heijden.
    
    
14. Verder is de castra opgebouwd volgens de ijzeren regels van Romeinse fort- en stedenbouw. Van die ijzeren regels is bij de fortenbouw langs de Rijn in Nederland niets te merken. Ze zijn allemaal verschillend, wat ook op p.154 aangegeven is, waarbij sprake is van 'geen universele toepassing'. Het is het een of het ander, maar niet beide.
    
    
15. De Nijmeegse principia was, vanuit militair oogpunt, in die tijd verreweg het belangrijkste Romeinse gebouw van Nederland. De Romeinen bouwden het in monumentale stijl, wat bewijst dat het hier niet ging om een regionaal plaatsje. De architectuur deed niet onder voor gebouwen in Rome (p.172). Jammer dat er dan in Nijmegen NIETS van terug te zien is. Slecht een plastic zuil in de Eikstraat, gemaakt in de Filippijnen. Lees er meer over bij NEP in Nijmegen.
    
    
16. Iedereen woonde rond de legerplaats in de canabae legionis, een burgerlijke nederzetting die in de Romeinse tijd wellicht ook formeel de status van een stad heeft gehad (p.172). LEZEN WE DAT GOED? Wordt hier getwijfeld aan het stadsrecht van NIjmegen? Dan is Nijmegen dus niet de oudste stad en heeft het in de Romeinse tijd formeel geen status van stad gehad. Dat klopt ook wel met wat W.A.van Es schreef in "De Romeinen in Nederland" (1981). Van Es schrijft letterlijk: 'van een werkelijke continuïteit van Nijmegen als stad vanuit de Romeinse tijd tot in de vroege middeleeuwen is geen sprake'. (p.156). Maar Van der Heijden kan ook niet weten wat Van Es schreef, immers dit boek van Van Es ontbreekt in de literatuuropgave. Of het is opzettelijk verzwegen omdat Van Es wel meer schreef wat niet overeenkomt met de traditionele geschiedenis. Lees er meer over bij Romeins Nederland.
    
    
17. In Nijmegen veranderde die situatie rond het jaar 100, toen Noviomagus van keizer Traianus het stadsrecht kreeg. Het precieze jaartal is niet bekend: dat zou 98 kunnen zijn, toen Traianus nog bezig was met de inrichting van Neder-Germanië, of een paar jaar later, toen hij het Tiende Legioen uit Nijmegen weghaalde om mee te vechten in de Dacische oorlogen (p.172). Op 'niet bekend' schrijft men in Nijmegen geschiedenis. Dat Nijmegen ooit Romeins stadrecht heeft gehad is een mythe. Het wordt op p.172 ook betwijfeld (zie punt 18.p. hiervoor). Lees er meer over bij stadsrecht van Nijmegen?
    
    
18. Na het vertrek van het Tiende Legioen bleef de legioenplaats op de Hunnerberg niet onbemand: zeker tot het eind van de tweede eeuw lagen hier detachementen van andere legereenheden, zoals Vexillatio Brittannica, Legio IX Hispana en Legio xxx Ulpia Victrix.ss Dit Dertigste Legioen had zijn thuisbasis in Xanten. De detachementen zullen vooral hebben gezorgd voor het onderhoud van het kamp. Dit is toch een ander verhaal dan W.van Es schreef in zijn boek over "De Romeinen in Nederland". De legioenplaats op de Hunnerberg werd namelijk verlaten wat ook blijkt uit de opmerking onder 'k' genoemd. Van Es schrijft daarover: 'Dat de legerplaats niet lang is gebruikt, zou dan te verklaren zijn uit het feit dat Tiberius reeds in het volgende jaar met een grote troepenmacht naar het Donaugebied vertrok. ' (p.91). Maar ja, wat Van Es schreef weet Van der Heijden niet. Zie opmerking onder punt '18.p'.

Plaatsen en stammen genoemd in de Opstand van de Bataven, volgens Albert Delahaye.


1. Batavodurum (Hist. V, 20), ook Oppidum Batavorum genoemd, tegen het einde van de Opstand door de Romeinen bezet, is Béthune.
   
   
2. De Canninefates (Ann. IV, 73; XI, 18) worden ook al genoemd in de veldtochten van de Romeinen tegen de Germanen in 25 - 28 na Chr. in verband met de Renus (Schelde), met de Fresones (Frans-Vlaanderen), met het woud Baduhenna (Béhagnies) en met Cruptorix (Cruphove of Crochte). Het waren de bewoners van Genech, op 15 km zuidoost van Rijsel. In “Historiae” (IV, 15, 16, 19, 32, 56, 79, 85) komen zij herhaaldelijk voor in de berichten over de Opstand van de Bataven.
   
   
3. De Cugerni (Hist. IV, 26; V, 16, 18) worden genoemd bij de opstand in verband met Novaesium (Feignies), met Gelduba (Ladeuze), met de Batavi (Béthune) en met de Renus (Schelde), waren de bewoners van Quaregnon (B.), op 4 km zuidwest van Mons, en/of van Chooz, op 4 km zuidwest van Givet.
   
   
4. Arenacum (Hist. V, 20), op de Peutingerkaart Arenatio en in het Itinerarium Antonini (I.A.) Harenatium genoemd, waarheen Julius Civilis in 70 tegen het einde van de Opstand der Bataven een aanval liet doen, is Antoing, op 6 km zuidoost van Doornik. De eerdere lokatie te Annois boven Noyon is niet juist, omdat de Peutingerkaart ter plaatse fouten bevat, die door het Itinerarium Antonini worden rechtgezet.
   
   
5. Bingium (Hist. IV, 70), genoemd in verband met de Treveri (Trier) en met Mogontiacum (Mainvillers), is Vigny, op 16 km zuidoost van Metz.
   
   
6. Bonna (Hist. IV, 19, 20, 25, 62, 70; V, 22), genoemd in verband met Germania Inferior (waarvan het de hoofdstad was) is Boulogne, met de Treveri (Trier), met Agrippina (Avesnes-sur-Helpe), met Mogontiacum (Mainvillers), met Novaesium (Feignies), is Ohain, op 16 km zuidoost van Avesnes-sur-Helpe.
   
   
7. Grinnes (Hist. V, 20), waarheen Julius Civilis zijn laatste aanval deed, is vermoedelijk niet identiek met Grinnibus (Grivesnes, zie de komende P.K. uitgave), maar is Grincourt-lès-Pas, op 25 km zuidwest van Atrecht.
   
   
8. Nabalia (Hist. V, 26), de rivier bij welke Julius Civilis zich in 70 na Chr. aan de Romeinen overgaf, is niet de Nave, daar deze afzonderlijk wordt genoemd (zie hierna), doch de Naviette, een zijriviertje van de Deule tussen Séclin en Gondecourt, op ca. 10 km zuidwest van Rijsel. Deze plaats is tevens de meest logische daar Cerialis, de Romeinse aanvoerder, zich waarschijnlijk te Colonia Traiana (Tressin) bevond, altijd in Romeinse handen gebleven, en Julius Civilis vanuit het westen van de Batua (Béthune), moest komen, waar hij zich blijkens de voorafgaande berichten bevond.
   
   
9. Nava (Hist. IV, 70 ), een rivier, genoemd in verband met de Triboci (Troisvaux), met de Vangiones (Wannehain), met de Caeracates (Chéreng), is de Nave, zijrivier van de Clarence, op ca. 19 km west van Béthune. Zij stroomt o.a. langs de plaats Nédon, tussen welke naam en Nava de Franse etymologen verband leggen. In de traditionele opvattingen is de Nave of de Nabalia nergens gelokaliseerd, terwijl deze rivieren in Frankrijk liggen en de namen nagenoeg ongewijzigd zijn overgeleverd.
   
   
10. Vada (Hist. V, 20, 21), genoemd in verband met Arenacum (Antoing), met Batavodurum (Béthune) en met Grinnes (Grincourt) is niet Vadencourt bij Amiens, omdat deze plaats te ver ligt van het feitelijk strijdtoneel. Het is Vis-en-Artois, voorheen als Vadum bekend, op 12 km zuidoost van Atrecht.
    
    
11. Vetera Castra (Ann. I, 45), genoemd in de veldtocht van 14 en 15 na Chr. in verband met een bedreiging door de Suevi (omgeving Kortrijk), is Visterie, op 9 km noordwest van Orchies. Zie de P.K.- en I.A.-publicaties. Het was dus niet Xanten, waar in 14 na Chr. nog geen Romein te bekennen was, om nog te zwijgen over de farce dat zij er al een grote versterking hadden. Bij de Opstand van de Bataven heeft Vetera een grote rol gespeeld, simpelweg omdat het in het midden van het strijdtoneel lag (Hist. IV, 18, 21, 35, 36, 57, 58, 62; V, 14). De legerplaats wordt genoemd in verband met de Bataven (Béthune), met de Ubii (Aubigny-en-Artois), met de Treveri (Trier), met de Bructeri (Broxeele), met de Tencteri (Ennetières), met Novaesium (Feignies), met Gelduba (Elouges), met Mogontiacum (Mainvillers), met de Chatti (Katsberg), met de Mattiaci (Mastaing of Watten), met de Usipi (Weppes), met de Galliërs, met 'de naburige steden van Belgica', met Bonna (Ohain) en met de Renus (Schelde). Merk op dat Vetera weer in het midden van deze stammen en plaatsen ligt, en trek met mij de conclusie dat de lokalisatie van deze plaats te Xanten (Duitsland) complete waanzin is.
    

Wilt U meer weten over de ware geschiedenis van Nederland? Bestel het boek "De Ware Kijk Op" voor al deze en andere teksten en oordeel zelf!